Η εξωτερική πολιτική της Τουρκίας είναι το ζήτημα που απασχολεί ίσως περισσότερο από κάθε άλλο τον ελληνόφωνο χώρο στο επίπεδο της δημοσιογραφικής κάλυψης, της άσκησης της διπλωματίας, τη έρευνας και της ανάλυσης. Η συγκεκριμένη διαπίστωση από τον Ζήνωνα Τζιάρρα στην εισαγωγή του βιβλίου του δεν είναι τυχαία, αφού τόσο η Ελλάδα όσο και η Κύπρος αντιμετωπίζουν σοβαρά και μακροχρόνια γεωπολιτικά προβλήματα με την Τουρκία. Ωστόσο είναι επίσης γεγονός ότι παρά την σημαντικότητα του θέματος, πολλές φορές οι αναλύσεις για την εξωτερική πολιτική της Τουρκίας χαρακτηρίζονται από λανθασμένες ερμηνείες και μύθους που εμπεριέχουν κάποιες βασικές αντιφάσεις. Από τη μια πλευρά υπάρχουν προσπάθειες ερμηνείας της εξωτερικής πολιτικής της Τουρκίας που υπερβάλλουν για τις δυνατότητες της κυβέρνησης Ερντογάν. Από την άλλη πλευρά, εμφανίζονται και αναλύσεις που υποτιμούν τις δυνατότητες και το ρόλο της Τουρκίας.
Το Μάιο του 2025, μερικές χιλιάδες Ισραηλινών μελών ακροδεξιών συνόλων συμμετείχαν στη γνωστή «πορεία της σημαίας» που διέσχισε τη μουσουλμανική συνοικία της παλιάς πόλης της Ιερουσαλήμ. Οι ακροδεξιές ομάδες φώναζαν ρατσιστικά συνθήματα όπως «Η Γάζα είναι δική μας», «Θάνατος στους Άραβες» και «Να καούν τα χωριά τους». Ένα συγκεκριμένο πανό που κουβαλούσαν έγραφε: «Ιερουσαλήμ 1967, Γάζα 2025», υπονοώντας ουσιαστικά την πλήρη στρατιωτική προσάρτηση της Λωρίδας της Γάζας, ως αντίστοιχο της κατάληψης της Ανατολικής Ιερουσαλήμ το 1967. Ένα άλλο ανέφερε: «Χωρίς Νάκμπα, δεν υπάρχει νίκη», κάνοντας αναφορά στον βίαιο εκτοπισμό περίπου 700.000 Παλαιστινίων κατά τη δημιουργία του κράτους του Ισραήλ το 1948.
Πρόκειται για ετήσια πορεία που χρηματοδοτείται και στηρίζεται ποικιλοτρόπως από τον δήμο Ιερουσαλήμ. Είναι εκδήλωση που γιορτάζει την κατοχή της Ανατολικής Ιερουσαλήμ από το Ισραήλ κατά τον πόλεμο του 1967 και εντάσσεται σε ένα ευρύτερο πρόγραμμα εκδηλώσεων για τον εορτασμό της «απελευθέρωσης» της πόλης. Όπως γίνεται κατανοητό η πορεία αυτή έχει έντονο ρατσιστικό περιεχόμενο και γίνεται αφορμή για κύματα βίας κατά των Παλαιστινίων. Κεντρική μορφή της πορείας, αλλά ιδιαίτερα των επιθέσεων κατά των Παλαιστινίων ήταν ο ακροδεξιός υπουργός εθνικής ασφάλειας Ιταμάρ Μπεν-Γκβιρ, ο οποίος όχι μόνο προσπάθησε να προστατεύσει όσους έλαβαν μέρος στο μαζικό λιντσάρισμα αλλά επιπλέον τους είχε ενθαρρύνει. Η παρουσία Μπεν-Γκβιρ στο επίκεντρο της πορείας, ήταν ένας από τους πολλούς ιδεολογικούς συμβολισμούς που τα τελευταία χρόνια οδηγούν στην ενίσχυση του ενοποιητικού δεσμού μεταξύ του κράτους του Ισραήλ, των εποίκων και της ακροδεξιάς. Ήταν ακόμα μια έκφραση των ιδεολογικών μηχανισμών κανονικοποίησης του ακροδεξιού εποικιστικού φαινομένου.
«ΟΧΙ στο Külliye (Κουλλίγιε)! Η φράση ‘Δεν έχει σημασία το κτίριο, σημασία έχει το τι γίνεται μέσα στο κτίριο’ δεν είναι σωστή. Είναι παραπλάνηση της κοινωνίας. Το κτίριο έχει μεγάλη σημασία. Ποιος το έχτισε, πώς και γιατί το έχτισε, τι συνέβη κατά τη διάρκεια της κατασκευής του, και το γεγονός ότι πρόκειται για ένα κτίριο που δεν αποπνέει ούτε στο ελάχιστο την Κύπρο… όλα αυτά έχουν τεράστια σημασία». Αυτά έγραφε στις 4 Μαϊου 2025 στον προσωπικό του λογαριασμό στο facebook ο ακαδημαϊκός Χασάν Ουλάς Αλτίοκ, πρώην στέλεχος του Ρεπουμπλικανικού Τουρκικού Κόμματος. Δεν ήταν ο μόνος που εξέφρασε την ενόχληση του από το νέο τεράστιο κτιριακό συγκρότημα, το οποίο εγκαινιάστηκε από τον Πρόεδρο της Τουρκίας στις 3 Μαΐου 2025 και που στέγασε «προεδρία» και «Bουλή» των κατεχομένων.
Η πολιτική σκηνή στην Τουρκία βρίσκεται αυτή τη στιγμή σε μια εξαιρετικά ρευστή και δυναμική φάση, δήλωσε ο Νίκος Μούδουρος, επίκουρος καθηγητής Τμήματος Τουρκικών Σπουδών του Πανεπιστήμιο Κύπρου, σε συνέντευξη που παραχώρησε στη «Χ» σχολιάζοντας την κατάσταση στην Τουρκία μετά τη σύλληψη του Ιμάμογλου.
Εξήγησε πως παρόλο που η αντιπολίτευση μοιάζει να επανασυνδέεται με τις κοινωνικές δυνάμεις, παρατηρείται έλλειμμα ενός σαφούς και συνεκτικού προγράμματος, ενώ την ίδια ώρα η πολιτική κατάσταση όπως διαμορφώνεται λειτουργεί και ως καταλύτης σε έναν ήδη εύθραυστο οικονομικό μηχανισμό.
Ταυτόχρονα, η πολιτική κρίση φαίνεται να έχει και ιδεολογικοπολιτικές, οικονομικές, πολιτικές και πολιτισμικές προεκτάσεις και στα κατεχόμενα, με την τουρκοκυπριακή κοινότητα να καλείται να αντεπεξέλθει σε ένα δύσκολο σκηνικό.
Το μεγαλύτερο μέρος της ιστορικής έρευνας για την Τουρκία συμφωνεί με τη διαπίστωση ότι στο επίπεδο της δημοκρατικής εξέλιξης η εποχή από την κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας μέχρι και σήμερα, χαρακτηρίστηκε από δύο βασικές αρχές: Η πρώτη ήταν η δημιουργία και η σταθεροποίηση ενός σχετικά ισχυρού κοσμικού και «απρόσωπου» κράτους. Η δεύτερη ήταν ο προσανατολισμός προς τη Δύση, ο οποίος είχε έντονα πολιτικά αλλά και πολιτιστικά στοιχεία.
Οι δύο αυτές αρχές, χαρακτηριστικές του εκσυγχρονισμού της Τουρκίας, διακρίθηκαν όντως από δυσλειτουργίες και βαθιές αντιφάσεις. Όμως, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο αποτέλεσαν συνειδητές επιλογές των πολιτικών ελίτ, έστω και αν υπήρξαν συγκυρίες στις οποίες η δέσμευση σε αυτές ήταν αδύνατη. Στα 100 χρόνια της ιστορίας του σύγχρονου τουρκικού κράτους, η χαρακτηριστικότερη στιγμή επιλογής της πορείας ενός σχετικού εκδημοκρατισμού ήταν το πέρασμα στον πολυκομματισμό και η θεσμοθέτηση «ελεύθερων και δίκαιων εκλογών» μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Το 1950, το Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα παρέδωσε ειρηνικά την διακυβέρνηση της χώρας στο Δημοκρατικό Κόμμα του Μεντερές μετά από 27 χρόνια μονοκομματισμού. Είναι γεγονός ότι η συγκεκριμένη ιστορική στιγμή ανέδειξε τελικά μια αλλαγή στη χώρα, η οποία υπερέβαινε τα στενά κομματικά συμφέροντα του κεμαλικού κόμματος. Αντανακλούσε μια αποδοχή της γενικής δημοκρατικής αρχής.
Βυθισμένη στο χάος η Τουρκία με τη σύλληψη Ιμάμογλου, και την ίδια ώρα τρέχουν οι όποιες εξελίξεις στο Κυπριακό. Πόσο όμως αυτά τα δυο μπορούν να συνδυαστούν, και πως ενδέχεται να επηρεάσουν το αποτέλεσμα; Αυτά τα ερωτήματα τέθηκαν στον επίκουρο Καθηγητή του Τμήματος Τουρκικών/Μεσανατολικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Κύπρου, Νίκο Μούδουρο, στο πλαίσιο παρουσίας του στο Alpha Ενημέρωση, στις 26 Μαρτίου 2025.
Οι συμβολισμοί παίζουν ρόλο στην πολιτική διαδικασία εάν και εφόσον μπορούν σε μια δεδομένη στιγμή να αντικατοπτρίσουν την πραγματικότητα και την ουσία. Έστω και αν το επίπεδο των συμβολισμών τις πλείστες των περιπτώσεων συμπεριλαμβάνει υπερβολές, εντούτοις μπορεί να αφήσει τουλάχιστον υπόποιες για κάποιες στοχεύσεις. Στην περίπτωση της επίσκεψης του επικεφαλής των μυστικών υπηρεσιών της Τουρκίας, Ιμπραχίμ Καλίν στη Δαμασκό στις 12 Δεκεμβρίου 2024, η γνωστή φωτογραφία του ως συνοδηγός του Μοχάμεντ αλ Τζολάνι, υπηρέτησε έστω και ασυνείδητα τη λειτουργία ενός συμβολισμού πολιτικών στόχων. Στη μετά Άσαντ εποχή, η Άγκυρα διεκδικεί από τη θέση του «συνοδηγού» να καθοδηγήσει τον «οδηγό» της νέας εξουσίας στη δύσκολη διαδρομή. Στο παρόν στάδιο η κυβέρνηση Ερντογάν επιλέγει να προειδοποιήσει για τις κακοτοπιές και να δείξει στο νέο πολιτικό άρχοντα της Δαμασκού το δρόμο της καθιέρωσης του. Με αυτό τον τρόπο θέλει να εισπράξει την επιβεβαίωση αυτού που στο μέσω του συριακού εμφύλιου την προηγούμενη δεκαετία επαναλάμβανε φορτικά ο Ερντογάν. Ότι δηλαδή η Συρία είναι πάνω απ΄όλα «τουρκικό θέμα». Συνεπώς, ανεξαρτήτως τελικού αποτελέσματος, η Άγκυρα δεν επιδιώκει μόνο να «δικαιωθεί» για την επιλογή να εφαρμόσει πολιτική αλλαγής καθεστώτος στη Συρία. Πολύ περισσότερο θέλει μέσα από την νομιμοποίηση αυτή να καθιερωθεί ως η δύναμη που θα έχει τον πλέον καθοριστικό ρόλο στους μελλοντικούς προσανατολισμούς του νέου καθεστώτος στη Δαμασκό.
Το εάν τελικά η Τουρκία του Ερντογάν θα γίνει ο μεγάλος αδερφός – προστάτης της «Συρίας ενός Αλ Τζολάνι», εξαρτάται από πάρα πολλούς και σύνθετους παράγοντες. Δεν είναι μια προοπτική δεδομένη, αλλά δεν είναι σίγουρα και εντελώς απομακρυσμένη. Η όντως υπερβολική και σε μερικές περιπτώσεις έξαλλη προώθηση αυτής της προοπτικής από το σύνολο του φιλοκυβερνητικού Τύπου στην Τουρκία, δεν εμφανίστηκε στο κενό. Αντίθετα βασίζεται σε κάποιες υλικές πραγματικότητες στα συριακά εδάφη. Οι πραγματικότητες αυτές φυσικά δεν είναι στατικές, ωστόσο παίζουν το δικό τους ρόλο στο πως δομείται η παρουσία της Τουρκίας εντός Συρίας και στο πως διαμορφώνονται οι δομές εξουσίας στις οποίες η Άγκυρα θέλει να κρατήσει την επιρροή της. Θα μπορούσαμε να διαχωρίσουμε την υλική και πολιτική παρουσία της Τουρκίας εντός Συρίας σε τέσσερις βασικούς άξονες: Στρατιωτικό, πολιτικό, οικονομικό, αλλά και δημογραφικό άξονα.
«Για την Άγκυρα, το 2004 το Κυπριακό είχε συνδεθεί με την ευρωπαϊκή προοπτική της Τουρκίας. Τώρα συνδέεται με όλα τα ζητήματα που προκύπτουν στην Αν. Μεσόγειο. Είτε είναι ζητήματα ασφάλειας, ενέργειας είτε ελληνοτουρκικών σχέσεων», λέει ο δρ Μούδουρος.
Ερωτηµατικά προκαλεί η στάση της Τουρκίας στο Κυπριακό. Από τη µια θέτει θέµα λύσης δύο κρατών στην Κύπρο και από την άλλη µετέχει στις διεργασίες που γίνονται για επανέναρξη των συνοµιλιών για οµοσπονδιακή λύση, όπως προνοείται από τον ΟΗΕ.Ο επίκουρος καθηγητής στο Τµήµα Τουρκικών και Μεσανατολικών Σπουδών στο Πανεπιστήµιο Κύπρου, Νίκος Μούδουρος, εξηγεί την παραδοξότητα αυτή λέγοντας ότι η Άγκυρα επιχειρεί να περάσει τη γραµµή της µέσα από τις διαδικασίες του ΟΗΕ και σηµειώνει ότι αυτό δηµιουργεί νέα δεδοµένα και στα κατεχόµενα.
Όλα φαίνεται ότι ξεκίνησαν την 1η Οκτωβρίου 2024, όταν ο Ντεβλέτ Μπαχτσελί στη διάρκεια των εργασιών έναρξης του νέου κοινοβουλευτικού έτους, πήγε στα έδρανα του κουρδικού Κόμματος Ισότητας και Δημοκρατίας των Λαών για χειραψία με την ηγεσία του σημαντικότερου μέρους του κουρδικού πολιτικού κινήματος. «Ντεβλέτ» στα ελληνικά σημαίνει κράτος. Συμβολικά λοιπόν το χέρι του «κράτους» της Τουρκίας μετά από πάρα πολλά χρόνια τεντώθηκε, αυτή τη φορά όχι για να κτυπήσει, αλλά υποτίθεται για να χαιρετήσει τους εκλεγμένους εκπροσώπους του μεγαλύτερου κουρδικού κινήματος εντός της χώρας.
ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΤΕΡΑ 