Όπως και σε κάθε αναμέτρηση στα κατεχόμενα από το 1976 και μετά, έτσι και στην επικείμενη ψηφοφορία για την ανάδειξη του νέου τουρκοκύπριου ηγέτη, το ζήτημα του μεγέθους του εκλογικού σώματος είναι από μόνο του στοιχείο αντιπαράθεσης. Η συνέπεια με την οποία ο αριθμός των εκλογέων γίνεται διαχρονικό στοιχείο αντιπαράθεσης δεν είναι τυχαία. Πρόκειται για ένα συνολικότερο «πόλεμο των αριθμών» για τον πληθυσμό, ο οποίος συναντάται πολύ συχνά σε μη αναγνωρισμένες οντότητες, κατεχόμενες περιοχές και αποικιοκρατικά πλαίσια. Ο αριθμός του πληθυσμού, το ποσοστό των γηγενών σε σύγκριση με αυτό των ξένων, το θέμα των υπηκοοτήτων και το δικαίωμα ψήφου, είναι μόνο μερικές από τις σημαντικές πτυχές μιας παθολογίας που χαρακτηρίζει τις κοινωνίες σε δομές στρατιωτικής και όχι μόνο κατοχής.
Το Μάιο του 2025, μερικές χιλιάδες Ισραηλινών μελών ακροδεξιών συνόλων συμμετείχαν στη γνωστή «πορεία της σημαίας» που διέσχισε τη μουσουλμανική συνοικία της παλιάς πόλης της Ιερουσαλήμ. Οι ακροδεξιές ομάδες φώναζαν ρατσιστικά συνθήματα όπως «Η Γάζα είναι δική μας», «Θάνατος στους Άραβες» και «Να καούν τα χωριά τους». Ένα συγκεκριμένο πανό που κουβαλούσαν έγραφε: «Ιερουσαλήμ 1967, Γάζα 2025», υπονοώντας ουσιαστικά την πλήρη στρατιωτική προσάρτηση της Λωρίδας της Γάζας, ως αντίστοιχο της κατάληψης της Ανατολικής Ιερουσαλήμ το 1967. Ένα άλλο ανέφερε: «Χωρίς Νάκμπα, δεν υπάρχει νίκη», κάνοντας αναφορά στον βίαιο εκτοπισμό περίπου 700.000 Παλαιστινίων κατά τη δημιουργία του κράτους του Ισραήλ το 1948.
Πρόκειται για ετήσια πορεία που χρηματοδοτείται και στηρίζεται ποικιλοτρόπως από τον δήμο Ιερουσαλήμ. Είναι εκδήλωση που γιορτάζει την κατοχή της Ανατολικής Ιερουσαλήμ από το Ισραήλ κατά τον πόλεμο του 1967 και εντάσσεται σε ένα ευρύτερο πρόγραμμα εκδηλώσεων για τον εορτασμό της «απελευθέρωσης» της πόλης. Όπως γίνεται κατανοητό η πορεία αυτή έχει έντονο ρατσιστικό περιεχόμενο και γίνεται αφορμή για κύματα βίας κατά των Παλαιστινίων. Κεντρική μορφή της πορείας, αλλά ιδιαίτερα των επιθέσεων κατά των Παλαιστινίων ήταν ο ακροδεξιός υπουργός εθνικής ασφάλειας Ιταμάρ Μπεν-Γκβιρ, ο οποίος όχι μόνο προσπάθησε να προστατεύσει όσους έλαβαν μέρος στο μαζικό λιντσάρισμα αλλά επιπλέον τους είχε ενθαρρύνει. Η παρουσία Μπεν-Γκβιρ στο επίκεντρο της πορείας, ήταν ένας από τους πολλούς ιδεολογικούς συμβολισμούς που τα τελευταία χρόνια οδηγούν στην ενίσχυση του ενοποιητικού δεσμού μεταξύ του κράτους του Ισραήλ, των εποίκων και της ακροδεξιάς. Ήταν ακόμα μια έκφραση των ιδεολογικών μηχανισμών κανονικοποίησης του ακροδεξιού εποικιστικού φαινομένου.
Ούτε η δύσκολη καθημερινότητα των απλών ανθρώπων που χειροτερεύει εξαιτίας της οικονομικής αποσταθεροποίησης, αλλά ούτε και ζητήματα όπως το Κυπριακό ή η επιδείνωση των σχέσεων με το Ισραήλ εξαιτίας της γενοκτονίας στη Γάζα, φαίνεται να είναι αυτά που καθορίζουν την ένταση και τον προσανατολισμό των εσωτερικών εξελίξεων στη Τουρκία. Τουλάχιστον σε ότι αφορά στη συγκυρία από τις αρχές του 2025 μέχρι και σήμερα, η απόφαση του ΡΚΚ για αυτοδιάλυση και η νέα μορφή καταστολής της αντιπολίτευσης μέσα από τη σύλληψη Ιμάμογλου, είναι οι δύο εξελίξεις που επηρεάζουν τους σχεδιασμούς επιβίωσης της εξουσίας. Αν και φαινομενικά ασύνδετες, οι δύο αυτές εξελίξεις και οι συνέπειες που θα αφήσουν πίσω τους, θα καθορίσουν σε πολύ μεγάλο βαθμό κάποια σημαντικά ποιοτικά χαρακτηριστικά της Τουρκίας μελλοντικά.
«ΟΧΙ στο Külliye (Κουλλίγιε)! Η φράση ‘Δεν έχει σημασία το κτίριο, σημασία έχει το τι γίνεται μέσα στο κτίριο’ δεν είναι σωστή. Είναι παραπλάνηση της κοινωνίας. Το κτίριο έχει μεγάλη σημασία. Ποιος το έχτισε, πώς και γιατί το έχτισε, τι συνέβη κατά τη διάρκεια της κατασκευής του, και το γεγονός ότι πρόκειται για ένα κτίριο που δεν αποπνέει ούτε στο ελάχιστο την Κύπρο… όλα αυτά έχουν τεράστια σημασία». Αυτά έγραφε στις 4 Μαϊου 2025 στον προσωπικό του λογαριασμό στο facebook ο ακαδημαϊκός Χασάν Ουλάς Αλτίοκ, πρώην στέλεχος του Ρεπουμπλικανικού Τουρκικού Κόμματος. Δεν ήταν ο μόνος που εξέφρασε την ενόχληση του από το νέο τεράστιο κτιριακό συγκρότημα, το οποίο εγκαινιάστηκε από τον Πρόεδρο της Τουρκίας στις 3 Μαΐου 2025 και που στέγασε «προεδρία» και «Bουλή» των κατεχομένων.
Από την μαζική κινητοποίηση διαμαρτυρίας που έγινε στις 8 Απριλίου 2025 στην κατεχόμενη Λευκωσία
Όταν στις 14 Μαρτίου 2025 το λεγόμενο υπουργικό συμβούλιο στα κατεχόμενα αποφάσιζε αλλαγές στον πειθαρχικό κανονισμό γυμνασίων και λυκείων, ίσως κανένας δε μπορούσε να προβλέψει το μέγεθος και την ένταση των αντιδράσεων που θα ακολουθούσαν. Κανένας πλην των έντεκα μελών του «υπουργικού συμβουλίου» που αποφάσισαν και δημοσίευσαν την αλλαγή στην επίσημη εφημερίδα του ψευδοκράτους, χωρίς καμιά ανακοίνωση… στα μουλωχτά. Η αλλαγή ήταν η εξής: μαθήτριες γυμνασίων και λυκείων θα μπορούσαν εάν το επιθυμούσαν να πηγαίνουν στα μαθήματα τους καλυμμένες με τη γνωστή μαντήλα (χιτζάμπ) που επιβάλλει η ισλαμική θρησκεία. Κάπως έτσι ξεκίνησε η γνωστή υπόθεση που οδήγησε στην κορύφωση των αντιδράσεων και στην πραγματοποίηση της μαζικότερης κινητοποίησης διαμαρτυρίας των Τουρκοκυπρίων ενάντια στην Άγκυρα και στον τοπικό συνασπισμό εξουσίας, των τελευταίων χρόνων.
Το μεγαλύτερο μέρος της ιστορικής έρευνας για την Τουρκία συμφωνεί με τη διαπίστωση ότι στο επίπεδο της δημοκρατικής εξέλιξης η εποχή από την κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας μέχρι και σήμερα, χαρακτηρίστηκε από δύο βασικές αρχές: Η πρώτη ήταν η δημιουργία και η σταθεροποίηση ενός σχετικά ισχυρού κοσμικού και «απρόσωπου» κράτους. Η δεύτερη ήταν ο προσανατολισμός προς τη Δύση, ο οποίος είχε έντονα πολιτικά αλλά και πολιτιστικά στοιχεία.
Οι δύο αυτές αρχές, χαρακτηριστικές του εκσυγχρονισμού της Τουρκίας, διακρίθηκαν όντως από δυσλειτουργίες και βαθιές αντιφάσεις. Όμως, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο αποτέλεσαν συνειδητές επιλογές των πολιτικών ελίτ, έστω και αν υπήρξαν συγκυρίες στις οποίες η δέσμευση σε αυτές ήταν αδύνατη. Στα 100 χρόνια της ιστορίας του σύγχρονου τουρκικού κράτους, η χαρακτηριστικότερη στιγμή επιλογής της πορείας ενός σχετικού εκδημοκρατισμού ήταν το πέρασμα στον πολυκομματισμό και η θεσμοθέτηση «ελεύθερων και δίκαιων εκλογών» μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Το 1950, το Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα παρέδωσε ειρηνικά την διακυβέρνηση της χώρας στο Δημοκρατικό Κόμμα του Μεντερές μετά από 27 χρόνια μονοκομματισμού. Είναι γεγονός ότι η συγκεκριμένη ιστορική στιγμή ανέδειξε τελικά μια αλλαγή στη χώρα, η οποία υπερέβαινε τα στενά κομματικά συμφέροντα του κεμαλικού κόμματος. Αντανακλούσε μια αποδοχή της γενικής δημοκρατικής αρχής.
Η σημασία του καλέσματος Οτσαλάν προς κατάπαυση του πυρός από το PKK
Πως μπορεί ένα κείμενο που δεν ξεπερνά τις 350 λέξεις να αποτελέσει ιστορικό ορόσημο; Μπορεί εφόσον αποτελεί το απόσταγμα μιας μεγάλης διαδικασίας αναζητήσεων που ξεκίνησε πριν από πολλά χρόνια. Ένα τέτοιο κείμενο είναι το γνωστό κάλεσμα του Αμπντουλλάχ Οτσαλάν, το οποίο δημοσιεύθηκε στις 27 Φεβρουαρίου 2025 υπό τον τίτλο «Κάλεσμα Ειρήνης και Δημοκρατικής Κοινωνίας».
Μέσα σε 350 λέξεις, ο φυλακισμένος ηγέτης των Κούρδων κατάφερε να συμπυκνώσει τόσο την ιστορία των ένοπλων συγκρούσεων στην Τουρκία όσο και τη βασική κατεύθυνση που πρέπει να έχει το επόμενο στάδιο των πολιτικών διεκδικήσεων του κουρδικού κινήματος. Είναι γεγονός ότι το επίκεντρο της προσοχής των ΜΜΕ διεθνώς και στην Τουρκία προσανατολίστηκε στην απόφαση του Οτσαλάν να καλέσει σε πλήρη αφοπλισμό και αυτοδιάλυση την οργάνωση που ο ίδιος δημιούργησε το 1978.
Πολλοί μελετητές της Τουρκίας έχουν, εδώ και χρόνια, παρατηρήσει και καταγράψει τον έντονο τρόπο που η εξωτερική πολιτική της χώρας μετατράπηκε σε ζήτημα καθημερινής πολιτικής αντιπαράθεσης στο εσωτερικό της. Στις περισσότερες αναλύσεις επί του θέματος υπογραμμίζεται μάλιστα ότι ο βαθμός ενδιαφέροντος και αντιπαράθεσης που παρουσιάζεται για τα ζητήματα της εξωτερικής πολιτικής σχεδόν σε όλη τη διάρκεια της διακυβέρνησης Ερντογάν, δεν έχει εμφανιστεί στην πρόσφατη ιστορία της Τουρκίας. Η αλλαγή αυτή είναι όντως πραγματική. Ωστόσο δεν μπορεί να αποδοθεί αποκλειστικά και μόνο στην εργαλειοποίηση της εξωτερικής πολιτικής από την κυβέρνηση Ερντογάν και των συμμάχων του για εκλογικό ή πολιτικό όφελος. Χωρίς βεβαίως να αποκλείεται αυτή η διάσταση, είναι γεγονός η εικοσαετία της εξουσίας του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) έχει αφήσει πλέον το στίγμα της ως μια περίοδος με την πλέον έντονη αναζήτηση για στρατηγική αυτονομία και μετατροπή της Τουρκίας σε μια περιφερειακή δύναμη. Η πολιτική επιμονή του Ερντογάν για περιφερειακή και όχι μόνο ενίσχυση της χώρας του, μοιραία ανέδειξε σταδιακά τον τομέα της διπλωματίας και των διεθνών σχέσεων σε δομικό κομμάτι της καθημερινής πολιτικής δραστηριότητας κυβέρνησης και αντιπολίτευσης.
Οι συμβολισμοί παίζουν ρόλο στην πολιτική διαδικασία εάν και εφόσον μπορούν σε μια δεδομένη στιγμή να αντικατοπτρίσουν την πραγματικότητα και την ουσία. Έστω και αν το επίπεδο των συμβολισμών τις πλείστες των περιπτώσεων συμπεριλαμβάνει υπερβολές, εντούτοις μπορεί να αφήσει τουλάχιστον υπόποιες για κάποιες στοχεύσεις. Στην περίπτωση της επίσκεψης του επικεφαλής των μυστικών υπηρεσιών της Τουρκίας, Ιμπραχίμ Καλίν στη Δαμασκό στις 12 Δεκεμβρίου 2024, η γνωστή φωτογραφία του ως συνοδηγός του Μοχάμεντ αλ Τζολάνι, υπηρέτησε έστω και ασυνείδητα τη λειτουργία ενός συμβολισμού πολιτικών στόχων. Στη μετά Άσαντ εποχή, η Άγκυρα διεκδικεί από τη θέση του «συνοδηγού» να καθοδηγήσει τον «οδηγό» της νέας εξουσίας στη δύσκολη διαδρομή. Στο παρόν στάδιο η κυβέρνηση Ερντογάν επιλέγει να προειδοποιήσει για τις κακοτοπιές και να δείξει στο νέο πολιτικό άρχοντα της Δαμασκού το δρόμο της καθιέρωσης του. Με αυτό τον τρόπο θέλει να εισπράξει την επιβεβαίωση αυτού που στο μέσω του συριακού εμφύλιου την προηγούμενη δεκαετία επαναλάμβανε φορτικά ο Ερντογάν. Ότι δηλαδή η Συρία είναι πάνω απ΄όλα «τουρκικό θέμα». Συνεπώς, ανεξαρτήτως τελικού αποτελέσματος, η Άγκυρα δεν επιδιώκει μόνο να «δικαιωθεί» για την επιλογή να εφαρμόσει πολιτική αλλαγής καθεστώτος στη Συρία. Πολύ περισσότερο θέλει μέσα από την νομιμοποίηση αυτή να καθιερωθεί ως η δύναμη που θα έχει τον πλέον καθοριστικό ρόλο στους μελλοντικούς προσανατολισμούς του νέου καθεστώτος στη Δαμασκό.
Το εάν τελικά η Τουρκία του Ερντογάν θα γίνει ο μεγάλος αδερφός – προστάτης της «Συρίας ενός Αλ Τζολάνι», εξαρτάται από πάρα πολλούς και σύνθετους παράγοντες. Δεν είναι μια προοπτική δεδομένη, αλλά δεν είναι σίγουρα και εντελώς απομακρυσμένη. Η όντως υπερβολική και σε μερικές περιπτώσεις έξαλλη προώθηση αυτής της προοπτικής από το σύνολο του φιλοκυβερνητικού Τύπου στην Τουρκία, δεν εμφανίστηκε στο κενό. Αντίθετα βασίζεται σε κάποιες υλικές πραγματικότητες στα συριακά εδάφη. Οι πραγματικότητες αυτές φυσικά δεν είναι στατικές, ωστόσο παίζουν το δικό τους ρόλο στο πως δομείται η παρουσία της Τουρκίας εντός Συρίας και στο πως διαμορφώνονται οι δομές εξουσίας στις οποίες η Άγκυρα θέλει να κρατήσει την επιρροή της. Θα μπορούσαμε να διαχωρίσουμε την υλική και πολιτική παρουσία της Τουρκίας εντός Συρίας σε τέσσερις βασικούς άξονες: Στρατιωτικό, πολιτικό, οικονομικό, αλλά και δημογραφικό άξονα.
Πόστερ από την εκστρατεία αλληλεγγύης προς το δημοσιογράφο Αλί Κισμίρ, την οποία διοργανώνουν η Ένωση Τουρκοκύπριων Δημοσιογράφων και η Συντεχνία Εργαζόμενων Τύπου.
«Το όνομα του χώρου στον οποίο η Άγκυρα κάλεσε κάποιους βουλευτές του UBP για να προσαρμόσει την πολιτική μας μπορεί να ονομάζεται «Λευκός Οίκος». Αλλά η θέση στην οποία έχει φέρει την πολιτική μας είναι προφανώς «οίκος ανοχής»!…» Το σύντομο αυτό απόσπασμα από το κείμενο του Τουρκοκύπριου δημοσιογράφου Αλί Κισμίρ που γράφτηκε το 2020, ήταν η βασική αφορμή για την κατηγορία της «προσβολής και δυσφήμισης της ηθικής προσωπικότητας και υπόστασης της Διοίκησης των Δυνάμεων Ασφαλείας της ΤΔΒΚ». Με λίγα λόγια ο Τουρκοκύπριος δημοσιογράφος κατηγορείται ότι με το κείμενο του ταπείνωσε και υποτίμησε τον τουρκικό στρατό στα κατεχόμενα. Η δίκη του Αλί Κισμίρ συνεχίζεται από τις 26 Νοεμβρίου 2024 και αντιμετωπίζει ποινή φυλάκισης 10 ετών. Η δικαστική δίωξη ξεκίνησε μετά από την κατάθεση καταγγελίας από τον τότε διευθυντή του «Λευκού Οίκου» συνταγματάρχη Τζενγκίζ Ντογάν και όπως γίνεται κατανοητό επικεντρώθηκε στη φράση «οίκος ανοχής». Έστω και αν αυτή τη στιγμή η κατηγορούσα αρχή επιδιώκει να καταδικάσει το δημοσιογράφο γιατί εμμέσως περιέγραψε το στρατό ως «μπουρδέλο», είναι γεγονός ότι η υπόθεση διατηρεί εξαιρετικά σημαντικές πολιτικές διαστάσεις. Αυτές αφορούν τόσο στο πρόσφατο παρελθόν των σχέσεων της Τουρκίας με την τουρκοκυπριακή κοινότητα γενικά, όσο και στον τρόπο με τον οποίο η Άγκυρα επιδιώκει σήμερα να επιβάλει νέες μορφές μετασχηματισμού της πολιτικής ζωής των Τουρκοκυπρίων.
ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΤΕΡΑ 