Με αφορμή την επέτειο της ανακήρυξης του ψευδοκράτους, ο λέκτορας στο Τμήμα τουρκικών και μεσανατολικών σπουδών του Πανεπιστημίου Κύπρου Δρ Νίκος Μούδουρος, έδωσε απαντήσεις μιλώντας στην εκπομπή Control Panel του ΠΟΛΙΤΗ 107,6, φωτίζοντας άγνωστες στο ευρύ κοινό πτυχές.
Της Μαριλένας Ευαγγέλου
Κατεχόμενα πριν το 1983
Να πάμε πίσω πριν από το 1983. Από το 1974 μέχρι το 1983 ποιο ήταν το καθεστώς των κατεχομένων;
Κάτι το οποίο λείπει από την ιστορική μας διήγηση είναι ότι ήδη από το 1975 τον Φλεβάρη η τ/κ εθνικιστική ελίτ αποφάσισε να προχωρήσει σε μια ανώτερη για τα δεδομένα πολιτική διοίκηση ή συγκεντροποίηση της πολιτικής δομής έτσι όπως προέκυψε από την εισβολή του 1974 και ίδρυσε το λεγόμενο τουρκοκυπριακό ομόσπονδο κράτος. Βεβαίως, θα πρέπει να το αντιληφθούμε στις συνθήκες της εποχής, κατ’ αρχήν μέσα από το επιχείρημα του Ραούφ Ντενκτάς τότε ότι οι Τ/κ έχουν προχωρήσει στη μία πλευρά της διεκδικούμενης Κυπριακής ομοσπονδίας, άρα καλό θα ήταν και οι Ε/κ να προχωρήσουν σε ένα παρόμοιο βήμα. Αυτό, ήταν μία μανούβρα βεβαίως στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων.
Η κοινωνικοοικονομική κατάσταση ήταν όμως αρκετά τραγική, ας μην ξεχνάμε ότι από το 1975 και μετά αρχίζει ο οικονομικός σχεδιασμός από την Τουρκία να επιβάλλεται, όπως επίσης και η μεταφορά του πληθυσμού και ξεκινά η πρώτη και πιο σημαντική φάση του εποικισμού των κατεχομένων. Δίπλα σε όλα αυτά, θα πρέπει να προσθέσουμε και την εδραίωση της πολυκομματικής ζωής στην τουρκοκυπριακή κοινότητα. Άρα έχουμε πάρα πολλές και κλιμακωτές αντιπαραθέσεις, οι οποίες σε πλήρη ταύτιση με τις διαπραγματεύσεις στο Κυπριακό, οδήγησαν σε μια πολύ μεγάλη αντιπαράθεση, ιδιαίτερα μετά το πραξικόπημα του 80 στην Τουρκία και τις προσπάθειες μιας νέας επιβολής αναδόμησης των πολιτικών δομών στα κατεχόμενα, ιδιαίτερα την τριετία 1980 – 1983.
«Κράτος» ανεξάρτητο
Η κατάρρευση των συνομιλιών για το Κυπριακό διαδραμάτισε ρόλο στην ανακήρυξη του ψευδοκράτους;
Παραμονές της ανακήρυξης του ψευδοκράτους, είχαμε την κατάρρευση για άλλη μια φορά των συνομιλιών στο Κυπριακό, τον Μάιο πριν τον Νοέμβριο της ανακήρυξης, είχαμε το γνωστό ψήφισμα του ΟΗΕ, το οποίο έκανε λόγο ιδιαίτερο για το περιουσιακό στα κατεχόμενα και για τη χρήση αυτών των περιουσιών από έποικους, και από Τ/κ, τον διαμοιρασμό δηλαδή των ελληνοκυπριακών περιουσιών και αυτό αποτέλεσε όχι την αιτία, αλλά μίαν αφορμή περαιτέρω για να ξεκινήσει μια εκστρατεία από μέρους του Ραούφ Ντενκτάς για την ιδέα ότι 10 χρόνια σχεδόν μετά την εισβολή, οι Τουρκοκύπριοι θα έπρεπε να κάνουν το μεγάλο βήμα στην ίδρυση ενός πλήρους, ανεξάρτητου κράτους. Βεβαίως, υπάρχουν διαφορετικές προσεγγίσεις γι’ αυτήν την κίνηση του Ραούφ Ντενκτάς, ας μην ξεχνούμε ότι ο ίδιος εξαναγκάστηκε να συνομιλήσει έστω και έμμεσα με τμήματα της Αριστεράς, οι οποίοι είχαν ήδη υιοθετήσει από το 1974 και μετά την ιδέα ότι οι Τ/κ θα έπρεπε να αυτονομηθούν πλήρως και από την Τουρκία. Ακριβώς λόγω των κοινωνικο-οικονομικών προβλημάτων της κρίσης ταυτότητας, της κρίσης που είχε προκαλέσει ο εποικισμός, βλέπουμε ότι και τμήματα της Αριστεράς, είναι πάρα πολύ γοητευμένα τη συγκεκριμένη εποχή στην ιδέα της ανεξαρτησίας, βεβαίως αυτή την ανεξαρτησία την είχαν αναγνώσει πολύ διαφορετικά.
Ήθελε και η Αριστερά να δημιουργηθεί ένα «κράτος», αλλά να είναι ανεξάρτητο και από την Τουρκία. Αυτή ήταν η διαφορά τους;
Η πολύ μεγάλη τους διαφορά ήταν το γεγονός ότι η Αριστερά είχε τονίσει ιδιαίτερα μέσα από το συνδικαλιστικό κίνημα των δασκάλων την ιδέα ότι οι Τ/κ μετά το πείραμα της τελευταίας δεκαετίας, τελικά θα έπρεπε να ανεξαρτητοποιηθούν και από την Τουρκία. Υπήρχαν όμως έντονες διαφωνίες και μέσα στην Αριστερά, κατά πόσο αυτή η ανεξαρτησία και από την Τουρκία, θα μπορούσε να προκύψει μέσα από την δοκιμή ενός κράτους, το οποίο τελικά θα ήταν παράνομο. Όμως η μεγάλη ιδέα ότι οι Τ/κ θα έπρεπε να σωθούν και από τους «σωτήρες» τους, είχε αρχίσει να κερδίζει έδαφος σε πολλά τμήματα της τουρκοκυπριακής κοινωνίας ακριβώς λόγω της εμπειρίας που είχαν ζήσει μετά το 1974. Πάνω σε αυτό, σε συνδυασμό με αυτό το εθνικιστικό κλίμα που επικράτησε λόγω της κατάρρευσης των διαπραγματεύσεων, στηρίχθηκε κατ’ αρχήν ο Ραούφ Ντεντκάς.
Επιβλήθηκε ο Ντενκτάς
Βρέθηκε λοιπόν η αφορμή Νοέμβριο του 1983 να προχωρήσει στην ανακήρυξη του ψευδοκράτους…
Ο Ντενκτάς δεν επέλεξε στο μεταξύ τυχαία τον Νοέμβριο του 1983. Ήταν μια σκόπιμη επιλογή της χρονικής περιόδου, διότι στην Τουρκία τότε, αποχωρούσε η Χούντα και θα μεταβιβαζόταν η διακυβέρνηση στο σχετικά πιο ελεύθερο καθεστώς, αφού είχαν προηγηθεί εκλογές μετά το πραξικόπημα του 80. Ο Νντενκτάς ομολογούσε στα κείμενά του τα βιογραφικά τα επόμενα χρόνια ότι είχε επιλέξει εκείνη τη μεταβατική περίοδο, όπου υπήρχε κενό εξουσίας στην Τουρκία για να κάνει κάτι το οποίο θα ενοχλούσε προφανώς την επίσημη Κυβέρνηση του Οζάλ που ανέλαβε μετά, δηλαδή θα επέβαλλε στην Κυβέρνηση Οζάλ μια καυτή πατάτα να διαχειριστεί, με τη συναίνεση ασφαλώς των στρατιωτικών κύκλων που αποχωρούσαν πλέον από τη διακυβέρνηση της χώρας.
Δεν ήθελε ο Οζάλ
Δηλαδή η Κυβέρνηση Οζάλ δεν επιθυμούσε την ανακήρυξη του ψευδοκράτους;
Η πρώτη αντίδραση της Κυβέρνησης Οζάλ στα παρασκήνια ήταν αρνητική, διότι ήταν μια καινούρια κυβέρνηση, μόλις είχε αναλάβει, είχε να διαχειριστεί ήδη τις κακές διεθνείς επιπτώσεις από τη Χούντα του Εβρέμ που είχε προηγηθεί και δεν ήθελε να ανοίξει ακόμα ένα μέτωπο. Όμως ο Ντενκτάς, αποδεικνύοντας και τον ρόλο του ότι κατάφερνε σε συγκεκριμένες συγκυρίες να επιβάλλει πολιτικές στην Άγκυρα, προχώρησε σε αυτό το γκρίζο σημείο, τη μεταβατική περίοδο στην Τουρκία, σε μια επιβολή τετελεσμένων, έχοντας και τη στήριξη κάποιων στρατιωτικών που τις προηγούμενες δεκαετίες καλόβλεπαν την προοπτική δεύτερου κράτους στην Κύπρο με όλες τις επιπτώσεις που γνώριζαν ότι θα υπάρχει.
Τετελεσμένο επί εδάφους
Γκρίζα σημεία υπάρχουν γενικώς στο όλο εγχείρημα. Είπατε ότι γνώριζαν τις επιπτώσεις, δηλαδή γνώριζε και ο Ραούφ Ντενκτάς εκ των προτέρων ότι θα ήταν ένα κράτος που δεν θα αναγνωριζόταν ποτέ από κανέναν παρά μόνο από την Τουρκία;
Η πλήρης συνειδητοποίηση του Ντενκτάς φαίνεται και από την ομολογία του ότι σημασία προς το παρόν –δηλαδή το 1983-1984- δεν έχει η διεθνής αναγνώριση, αλλά σημασία έχει ότι υπάρχει το κράτος. Άρα η πρώτη του προσπάθεια ήταν να δημιουργήσει έναν τετελεσμένο γεγονός επί του εδάφους, το οποίο όμως, θα είχε εξαιρετικές επιπτώσεις στην ίδια την κοινωνική δομή της τουρκοκυπριακής κοινότητας. Διότι με την επιβολή του νέου «Συντάγματος» που προέκυψε μετά την ανακήρυξη του ψευδοκράτους, ο Ντενκτάς, σε συνεργασία με τους κύκλους εξουσίας στην Τουρκία επέβαλε ορισμένα πάρα πολύ σημαντικά σημεία στο «Σύνταγμα», όπως είναι για παράδειγμα το προσωρινό Άρθρο 10, που είναι ο εξαιρετικός συμβολισμός της κατοχής και της εισβολής, αφού μεταφέρει σχεδόν όλη την εξουσία από τα σώματα ασφαλείας των Τουρκοκυπρίων στο κέντρο της Άγκυρας, στο επιτελείο του στρατού. Άρα από τότε ως σήμερα, έχουμε αυτό το καθεστώς κηδεμονίας.
Η παραχώρηση της κηδεμονίας, εξασφάλισε την βιωσιμότητα του ψευδοκράτους;
Η βιωσιμότητα, μπαίνει σε πάρα πολλά εισαγωγικά και ερωτηματικά, διότι τελικά αποδεικνύεται ότι ένα πάρα πολύ μεγάλο μέρος, ίσως ολόκληρο το μέρος της τουρκοκυπριακής αντιπολίτευσης, τελικά ουδέποτε αποδέχτηκε τη λειτουργία ιδιαίτερα όπως εξελίχθηκε της «ΤΔΒΚ» διότι συνιστούσε ακόμη ένα βήμα αποξένωσης τους από τον κυπριακό χώρο, αλλά πολύ περισσότερο είχε συμβάλει στην απόλυτη τους περιθωριοποίηση από την οικονομική δραστηριότητα τόσο τοπικά , αλλά και διεθνώς λόγω των εμπάργκο.
Μακριά και αγαπημένοι
Ο μακροπρόθεσμος στόχος της ανακήρυξης του ψευδοκράτους ποιος ήταν;
Ο μακροπρόθεσμος στόχος δεν ξεκινά με την ίδρυση του ψευδοκράτους. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι η ίδρυση του ψευδοκράτους είναι η κορύφωση αυτού που αποζητούσε η τουρκοκυπριακή ελίτ ήδη από τη δεκαετία του ’50. Ο ένας από τους στόχους, ήταν η απτή απόδειξη ότι οι δύο κοινότητες δεν μπορούν να συμβιώσουν και ο δεύτερος ότι δεν πρόκειται για δύο κοινότητες, αλλά για δύο λαούς. Ήταν η απόδειξη ότι και επί του εδάφους υπάρχει μια δεύτερη κυριαρχία, εξού και η αυστηρή περιγραφή των οδοφραγμάτων ως σύνορα, εξού και η πολύ έντονη χρήση των κρατικών συμβόλων τα οποία υπάρχουν μέχρι σήμερα. Αν κάποιος επισκεφτεί τα κατεχόμενα, θα εντυπωσιαστεί από την ιδιαίτερη έγνοια που υπάρχει να αποδεικνύεται σε κάθε βήμα η ύπαρξη διαδικασιών κρατικών, η ύπαρξη συμβόλων κλπ.
Άρα εξ’ αρχής στόχος ήταν τα δυο κράτη; Και η προσάρτηση;
Το ζήτημα της επισημοποίησης της προσάρτησης αποτελούσε από τη δεκαετία του ’70 ως σήμερα ένα πολύ μεγάλο σημείο αντιπαράθεσης, ακόμα και εντός της τ/κ Δεξιάς. Ενώ υπάρχει μια καθολική απόρριψη από τον χώρο της Αριστεράς για την ιδέα αυτή, στην Δεξιά με την πάροδο του χρόνου, σχηματίστηκαν διάφορα στρατόπεδα ιδεολογικής αντιπαράθεσης, όπου τελικά το ένα μέρος, ίσως το μεγαλύτερο δεν γοητεύεται ιδιαίτερα από την ιδέα της πλήρους προσάρτησης, διότι καταλαβαίνει ότι θα χάσει και τους τελευταίους πυρήνες εξουσίας που επικεντρώνονται σε ένα μεγάλο δίκτυο πελατειακών σχέσεων. Από την άλλη, παραμένει ζωντανή ακόμα μια παράδοση άκρας δεξιάς που επιμένει στην προσάρτηση.
Η υποχώρηση του Ντενκτάς και το τέλος
Πώς εξελίχθηκε το ψευδοκράτος και τι είναι σήμερα;
Για τον Ερσίν Τατάρ και το Κόμμα Εθνικής Ενότητας, η ύπαρξη ενός παράνομου κράτους, υπηρετεί κατ’ αρχήν την μακροπρόθεσμη εμπέδωση της ιδέας ότι αφού Ε/κ και Τ/κ ζουν αρμονικά δίπλα-δίπλα, δεν υπάρχει καμία αναγκαιότητα σμίξης των πληθυσμών. Την ίδια όμως στιγμή, η καθημερινότητα, η πρακτική ζωή των Τ/κ στο μοντέλο που επικράτησε από το 83 και μετά δημιούργησε αισθήματα αποξένωσης και συλλογικού μαρασμού.
Το αίσθημα αποξένωσης το νιώθουν οι Τ/κ και μετά τη διάνοιξη των οδοφραγμάτων;
Η διάνοιξη των οδοφραγμάτων έχει υπηρετήσει την ιδέα της συμβίωσης, γιατί οι Τ/κ έχουν από τότε έχουν την εικόνα της οικονομικής και διεθνούς νομιμότητας. Αν από το 1974 ως το 2003 ήταν ένα φιλολογικό ζήτημα το πώς θα ήταν η ζωή τους σε ένα νόμιμο πλαίσιο, από το 2003 και μετά γίνεται πάρα πολύ κατανοητό και αποτελεί βίωμα των εμπειριών των Τ/κ που έρχονται στις ελεύθερες περιοχές για διάφορες δραστηριότητες.
Η ίδια η διάνοιξη των οδοφραγμάτων, ήταν σε ιστορικό μέγεθος μεγάλη υποχώρηση του Ντενκτάς, διότι το οδόφραγμα ήταν το σκληρό σύνορο της ιδέας του χωριστού κράτους και ο εξαναγκασμός του μέσα από την εξέγερση που έγινε τότε να τα ανοίξει, ήταν και το τέλος της δικής του ηγεμονίας. Μην ξεχνάμε ότι και δυο χρόνια μετά δόθηκε και το τέλος της δικής του ηγεσίας.
ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΤΕΡΑ 