Μια απλή ματιά στους βασικούς οικονομικούς δείκτες των κατεχομένων δείχνει ότι από το 1974 μέχρι σήμερα η χωριστή τουρκοκυπριακή οικονομία καταγράφει μια μορφή ανάπτυξης. Το ΑΕΠ των κατεχομένων το 1977 ήταν μόλις 210 εκατομμύρια δολάρια, ενώ το 2017 ήταν περίπου 5,5 δις δολάρια. Το 1977 το κατά κεφαλή εισόδημα ήταν περίπου 1450 δολάρια, ενώ το 2017 υπολογίζεται περίπου σε πάνω από 14 χιλιάδες δολάρια. Οι εξαγωγές των Τουρκοκυπρίων των 1977 ήταν 24 εκατομμύρια δολάρια, ενώ το 2017 ήταν 106 εκατομμύρια δολάρια. Οι εισαγωγές το 1977 ήταν 82 εκατομμύρια δολάρια και το 2017 έφτασαν τα 1,7 δις δολάρια. Όμως είναι επίσης γεγονός ότι η οικονομική ανάπτυξη και η σχετική άνοδος του βιοτικού επιπέδου που καταγράφηκε την περίοδο μετά το 1974, συνοδεύεται από μια διαδικασία άρσης σχεδόν όλων των προοπτικών συλλογικής ανάπτυξης και πολιτικής αυτονόμησης της κοινότητας. Στο σημείο αυτό λοιπόν καταγράφεται και η περιπλοκότητα μιας σφαιρικής ανάλυσης της οικονομικής κατάστασης στην Τουρκοκυπριακή κοινότητα.
Η δυσκολία στην ανάλυση της οικονομικής ανάπτυξης σε περιοχές υπό στρατιωτική κατοχή, προκύπτει από τη φύση αυτής της κατοχής, τη διάρκεια της στο χρόνο, αλλά και από τους στρατηγικούς της στόχους. Η παρουσία της Τουρκίας στην Κύπρο μετά το 1974, ξεφεύγει από τα πλαίσια μιας «απλής» στρατιωτικής εισβολής και κατοχής ξένων εδαφών. Η βαριά σκιά της Τουρκίας δημιούργησε και αναπαρήγαγε συγκεκριμένους όρους διακυβέρνησης και εξουσίας επί των Τουρκοκυπρίων. Η Τουρκία επιδίωξε να καθορίσει ολόκληρη την υλική βάση της κοινότητας και να καταργήσει όλα τα μέσα και τις δυνατότητες των Τουρκοκυπρίων για άσκηση μιας αυτόνομης πολιτικής και οικονομικής ανάπτυξης. Η μακροοικονομική πολιτική και οι οικονομικές ρυθμίσεις αποφασίστηκαν ολοκληρωτικά από την Άγκυρα. Είναι γεγονός ότι η μορφή οικονομικής διαχείρισης των κατεχομένων από το 1974 μέχρι σήμερα παρουσιάζει έντονες διαφοροποιήσεις που σχετίζονται άμεσα τόσο με την ποιότητα των παρεμβάσεων της Τουρκίας στο τουρκοκυπριακό πολιτικό σύστημα, όσο και με την ισχυροποίηση της τουρκοκυπριακής αντιπολίτευσης ενάντια στην αποικιακού χαρακτήρα οικονομική επέμβαση.
Το γενικότερο πλαίσιο της στρατηγικής της Τουρκίας από το 1974 ήταν η ενσωμάτωση του βόρειου μέρους της Κύπρου και η εισαγωγή του δικού τους μοντέλου ανάπτυξης. Όμως πέραν της στρατηγικής αυτής, η Άγκυρα ακολούθησε και μια πολιτική «επίλυσης προβλημάτων» με στόχο να μειώσει στο ελάχιστο ή και να άρει εντελώς τις αντιδράσεις των Τουρκοκυπρίων. Σε αυτό το επίπεδο μια κύρια ανησυχία της Τουρκίας ήταν να εμποδίσει την όποια πολιτική αναστάτωση που θα προκαλούσε την τουρκοκυπριακή αντίδραση εναντίον της. Έτσι ιδιαίτερα την πρώτη περίοδο μετά την εισβολή, η Άγκυρα επιδίωξε πολιτικές πλήρους απασχόλησης. Εκτός της στρατηγικής συναινέσεων που ήθελε να κερδίσει η Τουρκία, καταγράφηκε και μια συγκεκριμένη πολιτική στάση: η ενδυνάμωση και η μονιμοποίηση της εξάρτησης των Τουρκοκυπρίων και η ακύρωση των προοπτικών οικονομικής ανεξαρτητοποίησης της κοινότητας μέσα από την ενίσχυση τοπικών παραγωγικών δραστηριοτήτων. Με αυτό τον τρόπο η Τουρκία στόχευσε στην μείωση των πιθανοτήτων οικονομικής αυτονομίας, η οποία πιθανόν να οδηγούσε και σε ένταση των αιτημάτων για πολιτική ανεξαρτησία.
Ένα από τα πιο εύκολα αναγνωρίσιμα χαρακτηριστικά της κατάστασης της οικονομίας των Τουρκοκυπρίων είναι η οικονομική ενσωμάτωση στην Τουρκία. Η εντεινόμενη ενσωμάτωση είναι προϊόν της συνέχισης της διχοτομικής κατάστασης και δείχνει τάσεις μονιμοποίησης στην περίπτωση μη επίλυσης του Κυπριακού. Βασικά γνωρίσματα της ενσωμάτωσης ολόκληρης της περιοχής των κατεχομένων στην Τουρκία είναι μεταξύ άλλων, το μονοδρομικό άνοιγμα της τοπικής οικονομίας προς την τουρκική αγορά και η αυξανόμενη εξάρτηση από τις ρυθμίσεις που αποφασίζει η Άγκυρα. Η πορεία της ενσωμάτωσης φυσικά δεν εξελίσσεται με όρους ισοτιμίας. Αντίθετα μπορεί να χαρακτηριστεί «ασύμμετρη», «μονόπλευρη», «επιβληθείσα» ή απλώς «αποικιακή» ενσωμάτωση. Είναι αποτέλεσμα της μετακίνησης εργατικής δύναμης με την πολιτική του εποικισμού, της επιβολής ενός συγκεκριμένου εμπορικού και νομισματικού καθεστώτος, της οικοδόμησης ενός συγκεκριμένου μοντέλου οικονομικής διοίκησης που αλλάζει αναλόγως των αλλαγών στην Τουρκία, αλλά και της δημιουργίας ενός συγκεκριμένου καθεστώτος διαχείρισης και διαμοιρασμού γαιών.
Τα προαναφερθέντα αποτελούν βασικά χαρακτηριστικά που επικράτησαν από το 1974 μέχρι σήμερα. Ωστόσο η διακυβέρνηση Έρντογαν στην Τουρκία τα τελευταία 16 χρόνια έχει σηματοδοτήσει κάποιες ουσιαστικές αλλαγές στην οικονομική διαχείριση των κατεχομένων, οι οποίες μάλιστα φαίνεται ότι θα αποτελέσουν το κέντρο βάρους των εξελίξεων το 2019. Συγκεκριμένα μια βασική αλλαγή που κορυφώνεται τα τελευταία χρόνια είναι ο τρόπος της χρηματοδότησης των κατεχομένων. Οι πρακτικές της χρηματοδότησης έχουν συνέπειες στις εσωτερικές σχέσεις εξουσίας και κοινωνικές δυναμικές των Τουρκοκυπρίων. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο της λειτουργίας της Άγκυρας ως «σπόνσορας» της «ΤΔΒΚ», οι επόμενοι μήνες του 2019 αναμένεται να επηρεάσουν καθοριστικά τόσο τις πολιτικές ισορροπίες, όσο και την ίδια την κοινωνική δομή των κατεχομένων για τα επόμενα χρόνια.
Το επίκεντρο των εξελίξεων αναμένεται να είναι το νέο τρίχρονο οικονομικό πρωτόκολλο της περιόδου 2019-2020-2021. Ο έλεγχος που θέλει να ασκήσει η κυβέρνηση Έρντογαν σχετίζεται κυρίως με ένα είδος «πειθάρχησης» των Τουρκοκυπρίων σε αντάλλαγμα για την παραχώρηση της χρηματοδότησης. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι το 2017 η χρηματοδότηση των κατεχομένων από την Τουρκία έφτασε στα 246,6 εκατομμύρια δολάρια από τα οποία τα 187,1 ήταν χρηματοδοτήσεις και τα 59,5 ήταν δάνεια.
Στη βάση αυτής της χρηματοδότησης, η Άγκυρα επιμένει σε βασικούς άξονες δομικών αλλαγών. Η τουρκική κυβέρνηση αναμένει την έναρξη των διαδικασιών για ιδιωτικοποιήσεις στους τομείς του ηλεκτρισμού και των τηλεφωνικών επικοινωνιών. Πιέζει για την μείωση των δημοτικών αρχών, αλλά και για την ολοκλήρωση της μεταρρύθμισης του δημόσιου τομέα που θα συμπεριλαμβάνει μεταξύ άλλων την μείωση των μισθών και συντάξεων, αλλά και την περαιτέρω μείωση των θέσεων εργοδότησης.
Από τα προαναφερθέντα εκείνο που φαίνεται να δημιουργεί τις περισσότερες πιθανότητες αντιπαραθέσεων είναι το ζήτημα της ιδιωτικοποίησης στο τομέα του ηλεκτρισμού. Το ουσιαστικό στοιχείο είναι η διεκδίκηση της Άγκυρας για ολοκλήρωση και η έναρξη υλοποίησης του πρωτοκόλλου υποθαλάσσιας μεταφοράς ηλεκτρισμού. Στα πλαίσια του συγκεκριμένου έργου θα ιδιωτικοποιηθεί η KIB-TEK, βήμα για το οποίο ήδη καλλιεργούνται έντονες πιέσεις ενάντια στη συντεχνία των εργαζομένων του συγκεκριμένου οργανισμού. Αξίζει να σημειωθεί ότι τα ηγετικά στελέχη της συντεχνίας είναι μέλη του Ρεπουμπλικανικού Τουρκικού Κόμματος κάτι που αναμένεται να πολλαπλασιάσει τις πιέσεις της Άγκυρας ενάντια στο συγκεκριμένο κόμμα. Ούτως ή άλλως η εκτίμηση της κυβέρνησης Έρντογαν είναι ότι η παρούσα τετρακομματική «κυβέρνηση» δεν έχει κάνει όσα έπρεπε σε σχέση με την υλοποίηση του προηγούμενου τρίχρονου οικονομικού πρωτοκόλλου, με αποτέλεσμα να συνεχίζεται η παγιοποίηση στην παραχώρηση ορισμένων κονδυλίων.
Εάν όντως η αρχή του 2019 θα σημαδευτεί από τέτοιου είδους αντιπαραθέσεις, τότε αυτές θα είναι και μια σοβαρή ένδειξη για την περαιτέρω δομική ενσωμάτωση της οικονομίας των κατεχομένων στην Τουρκία. Υπενθυμίζεται ότι η Τουρκοκυπριακή κοινότητα μετά από αντιπαραθέσεις ετών τελικά έχασε τον έλεγχο στο διαμοιρασμό του νερού. Η ηλεκτρική ενέργεια είναι ο επόμενος στόχος της Τουρκίας για τη νέα χρονιά, κάτι που δημιουργεί επιπρόσθετες πολώσεις στο τουρκοκυπριακό πολιτικό σύστημα και δυσμενείς επιπτώσεις στο περιεχόμενο της λύσης του Κυπριακού.
Με αυτά τα δεδομένα, το 2019 μπορεί να αξιολογηθεί και ως μια χρονιά προσπαθειών για ένα βαθύτερο δομικό μετασχηματισμό της Τουρκοκυπριακής κοινότητας μέσα από ένα ακόμα πιο «λεπτομερειακό» οικονομικό πρωτόκολλο. Πιθανή επαλήθευση αυτή της εξέλιξης στο αμέσως επόμενο χρονικό διάστημα, θα ενισχύσει τις δυναμικές επαναοριοθέτησης των αποστάσεων μεταξύ Τουρκίας και Τουρκοκυπρίων σε βαθμό που να διαβρώνει καθοριστικά την οικονομική βάση της διεκδικούμενης αυτονομίας της κοινότητας στην Κύπρο.
Νίκος Μούδουρος
Δρ. Τουρκικών Σπουδών
ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΤΕΡΑ 