Το γράμμα στην μπουκάλα. Μια «λογοκριμένη» τουρκοκυπριακή εμπειρία από τη διχοτόμηση της Κύπρου

Αφώτιστες στιγμές κυπριακής ιστορίας 7

Το 2001 η καθηγήτρια Ιστορίας Nilgün Orhon εργαζόταν ήδη για 10 χρόνια στην εκπαίδευση. Ο πατέρας της πέθανε στον πόλεμο του 1974. Ο θείος της ήταν ο Alper Orhon ένας από τους πρωταγωνιστές της προσπάθειας ανοικοδόμησης στην Τουρκοκυπριακή κοινότητα μετά το 1974 και γνωστή προσωπικότητα της σοσιαλδημοκρατίας. Η Nilgün Orhon όπως και πολλοί συνάδελφοι της εκπαιδευτικοί, ήταν ιδιαίτερα πολιτικοποιημένη και έντονα δραστηριοποιημένη στην υπόθεση της ειρήνης στην Κύπρο. Αρθρογραφούσε συχνά στην εφημερίδα Avrupa. Το κείμενο της με τίτλο “Γράμμα στην μπουκάλα” (Şişedeki Mektup) δημοσιεύθηκε στις 7 Νοεμβρίου 2001 και έμελλε να γίνει ένα από εκείνα τα «πολιτικά σημεία σταθμός» στην εξεγερσιακή κατάσταση που βίωνε τότε η Τουρκοκυπριακή κοινότητα.

Μετά την δημοσίευση του άρθρου η ακροδεξιά οργάνωση «Εθνικό Κίνημα του Λαού» (Ulusal Halk Hareketi– UHH) που δημιουργήθηκε με την συμβολή του Rauf Denktaş και με στόχο να αποτελέσει το ιδεολογικό αντίβαρο της πλατφόρμας «Αυτή η χώρα είναι δική μας» (Bu memleket bizim Platformu), εκδίδει ανακοίνωση και ζητά την απομάκρυνση της καθηγήτριας από την εργασία της. Η Επιτροπή Δημόσιας Υπηρεσίας κινητοποιήθηκε άμεσα. Αποφάσισε την απόλυση τηςNilgün λόγω του ότι «διέπραξε όλα αδικήματα που καταγράφονται στο νόμο περί Εκπαιδευτικών».

Την επόμενη μέρα της απόφασης, η Nilgün βρέθηκε ξανά στο σχολείο της μαζί με τους μαθητές της, στους οποίους και παρέδωσε το προγραμματισμένο μάθημα… Η ύλη του μαθήματος ήταν ο Διαφωτισμός…

Με το τέλος του μαθήματος η Nilgün συλλαμβάνεται από την αστυνομία μετά από καταγγελία της διεύθυνσης του σχολείου. Ακολούθησε μεγάλη κινητοποίηση διαμαρτυρίας από τη Συντεχνία των Τουρκοκύπριων Καθηγητών Μέσης Εκπαίδευσης και τους μαθητές. Η κινητοποίηση κατέληξε σε επιθέσεις της αστυνομίας ενάντια στους συνδικαλιστές και τους μαθητές, αλλά και σε μια μεγάλη απεργία τις επόμενες εβδομάδες. Μετά από εκστρατεία πολιτικού λιντσαρίσματος στον τουρκοκυπριακό και τουρκικό δεξιό Τύπο της εποχής, τελικά η Nilgün διώκεται δικαστικά με την κατηγορία ότι «επιδίωξε να προκαλέσει εξέγερση του λαού και καταστροφή του κράτους».

Οι λεπτομέρειες αυτού του περιστατικού έχουν φυσικά τη δική τους μεγάλη σημασία. Ωστόσο εκείνο που δεν θα πρέπει υποτιμηθεί είναι το περιεχόμενο του κειμένου της Nilgün Orhon. Διότι ήταν αυτό ακριβώς το περιεχόμενο που προκάλεσε και την αλυσίδα των γεγονότων που ακολούθησαν και που τελικά σημαδεύτηκαν από τις μαζικότερες κινητοποιήσεις στη σύγχρονη ιστορία της Τουρκοκυπριακής κοινότητας.

Το άρθρο της Nilgün είναι αποκαλυπτικό των βαθύτερων κοινωνικών διαδικασιών που επικράτησαν στην Τουρκοκυπριακή κοινότητα μετά το 1974. Είναι αποκαλυπτικό των αντιλήψεων ενός πολύ μεγάλου μέρους των Τουρκοκυπρίων για την καθημερινότητα τους, έτσι όπως είχε διαμορφωθεί εντός της διχοτόμησης. Αλλά το πιο σημαντικό στοιχείο είναι ίσως η αποκάλυψη μιας εμπειρίας «σιωπηλής αντίστασης» που για πάρα πολλά χρόνια δεν είχε χώρους έκφρασης, δεν έφτανε ποτέ ούτε στους «δίπλα», αλλά ούτε και στους «απέναντι». Αυτή η λογοκριμένη τουρκοκυπριακή εμπειρία είναι ιδιαίτερα χαρακτηριστική γιατί περιγράφει ακριβώς μια πτυχή της εισβολής που για πολλά χρόνια δεν αποτέλεσε στοιχείο ευρύτερων αναζητήσεων.

Ακολουθεί η μετάφραση του άρθρου:

«Γράμμα στην μπουκάλα

Αγαπημένε μου φίλε,

Το ποιος είσαι, τι είσαι, η θρησκεία σου, η γλώσσα και το χρώμα σου δεν έχουν σημασία. Μου φτάνει να με ακούσεις και να με καταλάβεις.

Αυτές τις γραμμές σου τις γράφω μια νύχτα του φθινοπώρου από ένα πολύ μικρό, δύσμοιρο, διχοτομημένο νησί που είναι υπό κατοχή. Εκεί στην κατεύθυνση που άνοιξαν τα πανιά τους οι αρχαίοι πολιτισμοί της Ανατολικής Μεσογείου. Από ένα νησί στο οποίο ακόμα δεν είναι γνωστά τα ανθρώπινα δικαιώματα, στο οποίο δεν ισχύει η δημοκρατία, που δεν έχει καν το δικό του νόμισμα.

Τα παιδιά που ζουν σε αυτή τη γη δεν έχουν μέλλον. Οι τόπακες που ζουν σε αυτά τα χώματα δεν έχουν δικαίωμα λόγου. Οι ελευθερίες έχουν ανασταλεί. Σε αυτή τη γη τα πάντα είναι ελεγχόμενα από μακριά. Λειτουργούν όπως την μπαταρία που την φορτίζεις. Οι τσιφλικάδες εδώ, μισούν τους ανθρώπους. Οι πολιτικοί δεν φωνάζουν ενάντια στην κατοχή. Όχι μόνο δεν φωνάζουν, αλλά την χειροκροτούν.

Από τότε που άρχισε να γράφεται η ιστορία, οι άνθρωποι σε αυτά τα χώματα δοκιμάζονται, βιώνουν την αιχμαλωσία. Σε όλοι τη διάρκεια της ιστορίας πολλοί ήρθαν με την όψη του σωτήρα, αλλά μόλις μονιμοποίησαν την παρουσία τους δημιούργησαν νέες σκλαβιές. Η ιστορία βιώθηκε ξανά και ξανά. Στη διάρκεια των αιώνων τίποτε δεν άλλαξε, μόνο οι εισβολείς συνεχώς αλλάζουν.

Αυτές οι γραμμές, αγαπημένε μου φίλε, γράφονται σε εσένα από έναν εκ των καταδικασμένων ισόβια σε μια ανοιχτή φυλακή. Εδώ είναι μια τέτοια φυλακή που όλα είναι ψεύτικα. Όλα όσα λένε πως υπάρχουν είναι ψεύτικα. Η ελευθερία, η ειρήνη, η δημοκρατία, η ανθρωπιά, ο πατριωτισμός, η βουλή, η πολιτική… Όλα μα όλα είναι ψεύτικα. Ακόμα και τα κάγκελα της φυλακής ψεύτικα είναι.

Όσα όμως είναι πραγματικά, είναι πάνω απ’ όλα σκληρά και ανελέητα. Το τείχος που διαμελίζει το έδαφος, η παρακρατική νοοτροπία, η κατοχή, η μετανάστευση, οι άνθρωποι χωρίς μέλλον και ελπίδα, οι φόνοι και οι κλοπές, η διαφθορά, η υποκρισία, οι βόμβες, οι απειλές και η καταστολή. Ο πόλεμος που βιώθηκε και θα βιωθεί, οι καβγάδες, το αίμα που χύθηκε και θα χυθεί, είναι όλα πραγματικά.

Σε αυτή τη γη, αγαπημένε μου φίλε, δεν υπάρχει παραγωγή, δεν υπάρχει τουρισμός, δεν υπάρχει μέλλον. Σε αυτά τα χώματα υπάρχει το σουλτανάτο των πλουσίων του πολέμου, υπάρχει μια χούφτα μειονότητας που ζει την ευτυχία του μεγαλείου, την οποία δημιούργησε το κατοχικό καθεστώς.

Σε αυτή τη γη, οι νέοι μεταναστεύουν. Σε αυτή τη γη οι μάνες κλαίνε για τα παιδιά τους που δεν έχουν μέλλον. Σε αυτή τη γη οι πατεράδες ζουν στην απελπισία των τύψεων τους… γιατί έχουν ευθύνη για αυτή την κατοχή και για όσα έγιναν.

Ξέρεις αγαπημένε μου φίλε… Παλιά η χώρα μου μύριζε λεμονιές. Όταν ανθούσαν οι νεραντζιές έσμιγαν οι μυρωδιές με το γιασεμί τις νύχτες. Παλιά οι άνθρωποι ήταν πάντα ευτυχισμένοι και έβαζαν στο λαιμό τους κολιέ από γιασεμί. Τώρα όμως τα κολιέ από το γιασεμί, τα κρεμάζουν στους τάφους των αγαπημένων τους που χάθηκαν από καρκίνο. Σε αυτά τα χώματα αγαπημένε φίλε, ένας στους τέσσερις πεθαίνει από καρκίνο. Μα μην τολμήσεις να ρωτήσεις γιατί, δεν ερευνήθηκε… κανένας δεν ξέρει…

Παλιά τα βουνά αυτής της γης ήταν στολισμένα με δέντρα, ήταν στολισμένα με κάθε τόνο του πράσινου. Τώρα όμως τα δέντρα ξεριζώθηκαν… φτιάχτηκαν βίλες. Τα πουλιά μετανάστευσαν, δεν είχαν κλαδιά να χτίσουν τις φωλιές τους. Την άνοιξη σε αυτά τα χώματα ανθούσαν οι ορχιδέες, χρώματα και χρώματα, όλων των ειδών. Τώρα όλα ξεριζώθηκαν…

Αυτά τα χώματα περικυκλώνονταν από όλους τους τόνους του μπλε και του πράσινου, από μια πεντακάθαρη θάλασσα. Τα ψάρια κολυμπούσαν σε κάθε της πλευρά. Τώρα τη θέση των ψαριών πήραν τα σκουπίδια. Φίλε… πλέον δεν υπάρχει καν ψάρι για μεζέ με το ρακί. Εξάλλου τα νερά μολύνθηκαν. Παλιά από τις βρύσες έτρεχε νερό της πηγής… απλησίαστη η γεύση του. Τώρα τρέχει νερό αλμυρό και λερωμένο. Δεν υπάρχουν πλέον οι πηγές στις σκιές του πλάτανου, που βάζαμε τα πόδια μας να δροσιστούν.

Οι ελιές μας φίλε… είχαν άλλη νοστιμιά. Οι τσακιστές μας ήταν μοναδικές στον κόσμο όλο. Τώρα στις υπεραγορές, οι μάρκες από τα ξένα πήραν τη θέση των τσακιστών μας. Τα παιδιά μας δεν αγαπούν τις τσακιστές, τις φτιαγμένες με τον κόλιαντρο, τον σκόρδο και το λεμόνι.Και για κάποιο λόγο προτιμούν το κασέρι αντί του χαλλουμιού μας που μοσχομύριζε δυόσμο… Το κολοκάσι μας αντικαταστάθηκε από το λαχματζιούν και οι μολλοχία από το ταντούνι.

Τα παιδιά δεν γνωρίζουν καν τη χώρα τους. Δεν ξέρουν τις πεδιάδες και τα βουνά της. Αυτά τα παιδιά δεν είδαν ποτέ το Τρόοδος, όμως ξέρουν την Ουλούνταγ. Δεν άκουσαν ποτέ για την Πέτρα του Ρωμιού, αλλά οι περισσότεροι πήγαν στο Μπόντρουμ. Δεν έφαγαν ποτέ λοκούμι της Γεροσκήπου, αλλά πάντα είχαν στο σπίτι τους δώρα τα λουκούμια του Χατζιμπεκιρ.

Άντε φίλε! Βαρέθηκα πλέον να τα γράφω τόσες πολλές φορές, σου έπρηξα και το κεφάλι… Βάζω αυτό το γράμμα στην μπουκάλα και από την μύτη της Καρπασίας το ρίχνω στη θάλασσα… Όπου το βρεις άνοιξε το, διάβασε το, όπου και αν είσαι στον κόσμο. Μετά ξαναρίξε το στη θάλασσα για να μάθουν και άλλοι αυτό το δράμα που μόλις έμαθες εσύ. Εάν ζεις σε μια χώρα ελεύθερη, πιες ένα ποτήρι κρασί κερασμένο από μένα. Θέλεις τη διεύθυνση μου; Ένα μικρούτσικο, σκλαβωμένο νησί στη Μεσόγειο…».

 

Nilgün Orhon

7 Νοεμβρίου 2001

Εφημερίδα Avrupa

(μτφ. Νίκος Μούδουρος, 19 Ιουλίου 2018)