Η πιο κάτω αξιολόγηση γίνεται στη βάση πληροφοριών (επιβεβαιωμένων ή όχι) που μεταδίσουν τουρκικά και τουρκοκυπριακά ΜΜΕ, στη βάση διαρροών ή δηλώσεων Τούρκων ή Τουρκοκύπριων αξιωματούχων κατά το προηγούμενο διάστημα, καθώς και στη βάση των “συμφραζομένων” της Άγκυρας στο ευρύτερο γεωπολιτικό πλαίσιο της περιοχής. Το πλαίσιο της αξιολόγησης δεν μπορεί να είναι ολοκληρωμένο εφόσον ακόμα δεν έχει δημοσιευθεί οποιοδήποτε συγκεκριμένο και επίσημο έγγραφο καταγραφής αυτών των θέσεων (συνεπώς η αξιολόγηση ΔΕΝ αφορά στο τι μπορεί και τι δεν μπορεί να αποδεχτεί ο Ελληνοκύπριος ηγέτης). Οι κινήσεις/θέσεις/προτάσεις της Άγκυρας στο κεφάλαιο των εγγυήσεων-ασφάλειας στο Κυπριακό, μπορούν να εκτιμηθούν σε δύο επίπεδα: Το πρώτο επίπεδο είναι το ευρύτερο πολιτικό πλαίσιο της διάσκεψης στην Ελβετία και της σημασίας της για το μέλλον. Το δεύτερο επίπεδο, συνδέεται με ουσιαστικές πτυχές που θέλει η Άγκυρα να πετύχει στο συγκεκριμένο κεφάλαιο και κατ΄επέκταση στην συνολική διευθέτηση του Κυπριακού προβλήματος.
Το πρώτο επίπεδο: Είναι το πιο ξεκάθαρο. Η διάσκεψη στην Ελβετία ξεκίνησε με την κατάθεση κάποιων “σημείων” από πλευράς του ΥΠΕΞ της Τουρκίας, μέσα σε ένα δημόσιο περιβάλλον “φορτικής” επανάληψης ότι η Άγκυρα θεωρεί “τελικό σταθμό/καταληκτικό σημείο” την παρούσα διαδικασία. Ανεξαρτήτως του περιεχομένου των “σημείων”, η δυναμική περί ενός “καταληκτικού σημείου” είναι στρατηγικής σημασίας. Υπογραμμίζει μέρος του αναθεωρητικού ύφους της πολιτικής της Τουρκίας σε αυτό το στάδιο. Με λίγα λόγια, το στάτους-κβο του 1974 πρέπει πλέον να αλλάξει με τρόπο που να προσαρμόζεται στις νέες ανάγκες των ισορροπιών στην περιφέρεια. Το στάτους-κβο μπορεί να αλλάξει είτε με συμφωνημένη λύση (στη συγκεκριμένη περίπτωση διζωνικής-δικοινοτικής Ομοσπονδίας), είτε και με τη διεθνή αποδοχή της άποψης ότι μετά από τόσα χρόνια αναποτελεσματικών συνομιλιών στη βάση του συγκεκριμένου μοντέλου, θα πρέπει να σηματοδοτηθεί η έναρξη “νέων αναζητήσεων/νέων μοντέλων λύσης” (Σε αυτές τις νέες αναζητήσεις φυσικά εισέρχονται πολλές και διαφορετικές επιλογές: από την περαιτέρω οικονομική και κοινωνική ενσωμάτωση των κατεχομένων, μέχρι και σε μορφές “ταϊβανοποίησης”). Το βασικό σημείο όμως εξακολουθεί να είναι για την Άγκυρα το ότι το “καταληκτικό σημείο” θα πρέπει να αποτελέσει “συμπέρασμα” με ένα βαθμό διεθνούς νομιμοποίησης. Ενώ για να ανοίξει σε κάποια χρονική στιγμή το θέμα των “εναλλαχτικών λύσεων” στο Κυπριακό, είναι απαραίτητη η καταγραφή καλής θέλησης της Άγκυρας στο τραπέζι του διαλόγου. Δηλαδή η κατάρρευση των συνομιλιών να χρεωθεί “στην άλλη πλευρά”.
Με την διπλή αυτή πτυχή είναι αναμενόμενο ότι η Άγκυρα έχει καταθέσει/θα καταθέσει προτάσεις. Εξαιτίας των γεωπολιτικών ισορροπιών στο νησί μετά το 1974, οι προτάσεις της Άγκυρας μπορούν να λειτουργήσουν προς δύο κατευθύνσεις: Η πρώτη είναι στο ότι δημιουργούν πιο εύκολα πεδία “μανούβρας” στον ισχυρό παράγοντα που τις καταθέτει, δηλαδή πολλαπλασιάζουν το πεδίο μέσα στο οποίο ο πιο ισχυρός μπορεί προχωρήσει σε “παζαρέματα”. Η δεύτερη κατεύθυνση είναι ότι η παραμικρή κίνηση – σε σύγκριση με την απόλυτη θέση των προηγούμενων ετών – μπορεί να κερδίσει αποδοχή/νομιμοποίηση από το διεθνή παράγοντα (διότι οι συνομιλίες για το Κυπριακό δεν αφορούν μόνο σε μηνύματα προς τις δύο κυπριακές κοινότητες). Επομένως δεν θα πρέπει να “ξενίζει” η επιμονή της Άγκυρας να υπάρξει συγκεκριμένο αποτέλεσμα στη διάσκεψη. Αντίθετα αυτή η επιμονή είναι παράγοντας δυναμικών εξελίξεων (αρνητικών ή θετικών) στη διαδικασία που συνεχίζεται.
Το δεύτερο επίπεδο: Είναι πιο περίπλοκο και αφορά στην ουσία των πληροφοριών για τις θέσεις που κατέθεσε η Τουρκία στο κεφάλαιο εγγυήσεις-ασφάλεια. Μέχρι στιγμής τόσο το ΥΠΕΞ της Τουρκίας, όσο και ο ΥΠΕΞ Τσιαβούσιογλου επιμένουν ότι αποδέχονται την αναθεώρηση του συστήματος εγγυήσεων και ασφάλειας, αλλά απορρίπτουν την ιδέα “μηδενικές εγγυήσεις-μηδεν στρατός”. Συνεπώς ένα από τα πολλά σενάρια είναι ότι συζητούν την αποχώρηση στρατευμάτων, την μόνιμη παραμονή μονάδας/βάσης και την επαναξιολόγηση του συστήματος εγγυήσεων. Η περίπτωση επαναξιολόγησης φυσικά θα αφορά σε συγκεριμένα χρονικά διαστήματα, για τα οποία διάφορες πληροφορίες συγκλίνουν στο ότι αυτά πρέπει να συνδεθούν με την παρακολούθηση της εφαρμογής της εκ περιτροπής προεδρίας/διασταυρούμενης ψήφου (ίσως και άλλα θέματα εσωτερικής διακυβέρνησης). Η χρονική διάρκεια και το εάν η επαναξιολόγηση θα οδηγεί σε κατάργηση των εγγυήσεων, είναι θέματα που η Άγκυρα αφήνει ανοιχτά για να μπορεί να διαπραγματευτεί περαιτέρω τις θέσεις της. Όλα τα πιο πάνω δεν είναι νέα. Ως σκέψεις και πεδία ανταλλαγών έχουν ήδη δημοσιοποιηθεί (με διαφορετικό τρόπο) από τον ίδιο τον Έρντογαν από τον Ιανουάριο 2017.
Θα ήταν σημαντικό να υπογραμμιστεί ότι στο επίπεδο αυτό η πρώτη διαφοροποίηση (τουλάχιστον μέχρι στιγμής) είναι η σχετική “αποκοπή” του εδαφικού από τις εγγυήσεις-ασφάλεια. Η στρατιωτική ηγεσία της Τουρκίας διατηρούσε για πολλά χρόνια την αντίληψη ότι το σύστημα εγγυήσεων και ασφάλειας στην λύση του Κυπριακού θα έπρεπε να είναι συνδεδεμένο με το εδαφικό. Δηλαδή την όσο το δυνατό μικρότερη μετακίνηση πληθυσμών και την “ευθυγράμμιση των συνόρων/διοικητικών ορίων” μεταξύ των ομόσπονδων μερών. Αυτό βέβαια για να επιβεβαιωθεί θα πρέπει να λήξει η διαπραγμάτευση. Πάντως στο σημερινό πλαίσιο, φαίνεται ότι η Άγκυρα δίνει περισσότερη σημασία στη διασύνδεση του κεφαλαίου των εγγυήσεων με άλλα θέματα, όπως π.χ η εκ περιτροπής προεδρία ή η ειδική μεταχείριση Τούρκων υπηκόων (σε σχέση με την Ε.Ε) κλπ. Υπολογίζει ότι η οικονομική και κοινωνική της παρουσία στην Κύπρο μετά από τόσες δεκαετίες δεν μπορεί να επηρεαστεί σε καθοριστικό βαθμό, έστω και αν “μειωθεί” η επιρροή της στο σύστημα των εγγυήσεων (στο σημείο αυτό οι δυναμικές δεν διασφαλίζουν ακριβώς αυτό που επιθυμεί η Άγκυρα, γιατί τα υπόγεια ρεύματα της Τουρκοκυπριακής κοινότητας – υπό προϋποθέσεις – μάλλον οδηγούν προς την ενίσχυση της αντιπολίτευσης προς την Τουρκία και όχι στον περαιτέρω έλεγχο σε περίπτωση λύσης του Κυπριακού).
Νίκος Μούδουρος
30 Ιουνίου 2017
ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΤΕΡΑ 