Ο Ερντογάν «επανιδρύει» το κράτος

Της Μικαέλλας Λοίζου

ΤΟ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑ ΗΤΑΝ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ, ΜΕΓΑΛΗΣ ΕΚΤΑΣΗΣ ΚΑΙ ΒΙΑΙΟ, ΚΑΙ ΟΧΙ ΣΤΗΜΕΝΟ, ΟΠΩΣ ΚΑΠΟΙΟΙ ΠΙΣΤΕΥΟΥΝ

Ο στόχος του Τούρκου Προέδρου δεν είναι μόνο να εκκαθαρίσει και να περιθωριοποιήσει τη δομή του Γκιουλέν εντός της Τουρκίας, ο πολύ μεγάλος στόχος είναι να έχει και τον ίδιο, που θα θεωρηθεί η μέγιστη πολιτική νίκη, αναφέρει ο Νίκος Μούδουρος

Αν, για παράδειγμα, το 2013 με τα σκάνδαλα είχαμε ένα μίνιμουμ συμπέρασμα ότι όντως οι τουρκοαμερικανικές σχέσεις θα επηρεαστούν αρνητικά, σήμερα μπορούμε να πούμε ότι είναι κρισιακή η κατάσταση στο επίπεδο Γκιουλέν

«Υπάρχει διαδεδομένη αντίληψη ότι το πραξικόπημα ήταν μια σκευωρία του ίδιου του Ερντογάν. Πολύ πιο εύκολα μπορεί να διαδοθεί, από τη στιγμή που ήταν όντως πολύ λογικό και αναμενόμενο από τους παραπάνω, ότι τέτοιου είδους ενέργειες θα τις αξιοποιούσε για τους δικούς του πολιτικούς στόχους. Άρα εδραιώθηκε η αντίληψη ότι πρόκειται περί σκευωρίας», εξηγεί στην Κυριακάτικη «Σημερινή» ο Δρ Τουρκικών και Μεσανατολικών Σπουδών Νίκος Μούδουρος. Όμως τα στοιχεία που έχουμε μπροστά μας, τουλάχιστον μέχρι αυτή τη στιγμή, -κάποια σημαντικά πράγματα ίσως να μην τα μάθουμε ποτέ- καταδεικνύουν ότι το πραξικόπημα ήταν μια ευρείας κλίμακας απόπειρα, αναφέρει.

Το πρώτο στοιχείο που δεν φαινόταν από τις πρώτες ώρες ήταν πόσο μεγάλη ήταν η γεωγραφική του έκταση, καθώς υπήρχαν πολλά σημεία της Τουρκίας με ένοπλες συγκρούσεις, δεν ήταν μόνο στην Άγκυρα και Κωνσταντινούπολη. Το δεύτερο ήταν η πολύ μεγάλη βία που ασκήθηκε από τους επίδοξους πραξικοπηματίες σε πάρα πολλά στρώματα του πληθυσμού, όχι μόνο σε σώματα ασφάλειας.

Μόνο μέχρι το πρωί της 16ης Ιουλίου, που ακόμη δεν είχε τελειώσει το πραξικόπημα, μετρούσαμε ήδη 200 νεκρούς, ανάμεσα στους οποίους υπήρχαν και πολλές σημαντικές προσωπικότητες, όπως ένας από τους προσωπάρχες του γραφείου του Προέδρου της Δημοκρατίας. Επίσης, το τρίτο στοιχείο είναι το γεγονός ότι όντως υπήρχε μια φράξια μέσα στο τουρκικό στράτευμα, που συναποτελείτο από πάρα πολλά μέλη της κοινότητας Γκιουλέν και άλλους με άλλα κίνητρα, που ήθελαν να καταρρεύσει η κυβέρνηση Ερντογάν.

Τα γεγονότα των τελευταίων μηνών δικαιολογούσαν πιο δυναμικές πράξεις ανατροπής της Κυβέρνησης, αφού σε αυτούς τους κύκλους είχε ήδη γίνει γνωστό πριν από κάποιες μέρες ότι στο επόμενο διάστημα θα ακολουθούσε μεγάλη εκκαθάριση εναντίον τους μέσα στον στρατό. Άρα ήταν η τελευταία δυναμική τους κίνηση για αποτρέψουν κάποιες καταστάσεις εναντίον τους, σημειώνει ο κ. Μούδουρος.

Πολλά ερωτήματα

Όπως αναφέρει, η αντίληψη ότι το έκανε μόνος του ο Ερντογάν ίσως να εμπεδώθηκε από το γεγονός ότι όντως οι κινήσεις των πραξικοπηματιών προκάλεσαν από την αρχή και προκαλούν μέχρι σήμερα κάποια ερωτήματα. Για παράδειγμα, γιατί στην προσπάθεια κατάληψης της γέφυρας του Βοσπόρου ήταν τόσο λίγες αριθμητικά οι στρατιωτικές δυνάμεις;

Γιατί στις φημολογούμενες αερομαχίες μεταξύ F16 πραξικοπηματιών και F16 που φρουρούσαν τον Ερντογάν δεν υπήρξε χτύπημα; Πώς γίνεται ο Ερντογάν να ενημερώθηκε από την ΜΙΤ αλλά να δηλώνει ότι ενημερώθηκε από τον γαμπρό του; Πώς μπόρεσαν να φτάσουν σε κάποιον υψηλό βαθμό οι πραξικοπηματίες, όπως υπασπιστές του αρχηγού του στρατού και του Προέδρου;

Πώς μπορεί ένας άνθρωπος να φτάσει τόσο πολύ κοντά στον αρχηγό ή στον Πρόεδρο τόσο εύκολα, χωρίς κανένας να πληροφορηθεί ή να ερευνηθεί και να αποκαλυφθεί; Άρα, ναι, υπάρχουν ερωτήματα που ίσως να μην απαντηθούν ποτέ. Όμως τα πραγματικά δεδομένα δεν οδηγούν στο ότι ήταν σκευωρία, αλλά ένα σύνολο παραγόντων ενός αρκετά βίαιου πραξικοπήματος, τονίζει ο κ. Μούδουρος.

«Από τα δημόσια στοιχεία που έχουμε υπ’ όψιν μας, από πλευράς του Γενικού Επιτελείου Στρατού, είναι ότι από τη στιγμή που λήφθηκε η ενημέρωση ξεκίνησαν οι ενέργειες αποτροπής του πραξικοπήματος. Πρέπει να υπήρχαν όντως προσπάθειες, επιβεβαιώνεται επειδή κάποιοι πραξικοπηματίες λένε πως τα σχέδιά τους ήταν να εκδηλωθεί η ώρα 3 τα ξημερώματα και όχι 10 το βράδυ και αναγκάστηκαν να το επισπεύσουν. Έχουμε και τη μεγάλη παραδοχή του Ερντογάν ότι, όντως, υπάρχει αδυναμία στους μηχανισμούς των μυστικών υπηρεσιών. Είναι ένα από τα μεγάλα αναπάντητα ερωτηματικά, αν δεν ενημερώθηκε αμέσως. Ομολόγησε, στην ουσία, πρόβλημα στην ΜΙΤ και θα προσπαθήσει πλέον μια έντονη αναδόμηση των μυστικών υπηρεσιών», αναφέρει.

Παλινόρθωση μέσω διαταγμάτων

Σε ό,τι αφορά την κατάσταση εκτάκτου ανάγκης, ο κ. Μούδουρος εξηγεί ότι αυτή υπήρχε ήδη, εκτός νόμου, από τις 7 του Ιούνη του 2015. Πολλαπλασιάστηκε και εντατικοποιήθηκε μετά τις επαναληπτικές εκλογές του Νοεμβρίου σε πάρα πολλές περιοχές της νοτιοανατολικής Τουρκίας, δηλαδή τις κουρδικές περιοχές. Υπήρχε επιβολή απαγόρευσης κυκλοφορίας, που προσομοιάζει πάρα πολύ με ένα καθεστώς έκτακτης ανάγκης όπως ανακοινώθηκε.

Εξασκήθηκε στρατιωτική βία, αποκλεισμός περιοχών κτλ. Η κοινωνία της Τουρκίας, από τη δεκαετία του ΄80 και μετά, δεν είναι καθόλου ξένη με διάφορες μορφές καθεστώτων έκτακτης ανάγκης ή στρατιωτικών νόμων, είτε μετά από πετυχημένες στρατιωτικές ενέργειες είτε επειδή προέκυπταν ως αποτέλεσμα των ενόπλων συγκρούσεων μεταξύ τουρκικού στρατού και ΡΚΚ. Μια από τις χειρότερες τέτοιες μορφές ήταν αυτό που έγινε τον τελευταίο χρόνο στις κουρδικές περιοχές.

«Το μεταπραξικοπηματικό καθεστώς που θεσμοθετείται έρχεται να νομιμοποιήσει μια κατάσταση που περίπου, σε συγκεκριμένη γεωγραφική περιοχή της Τουρκίας, προϋπήρχε και μέσω της θεσμοποίησής της ανοίγει ακόμα ένα πεδίο προς τον Ερντογάν ή το ΑΚΡ, την κυρίαρχη εξουσία, ουσιαστικά να επανιδρύσει, να παλινορθώσει το κράτος. Είναι μια έντονη έννοια στα ιδεολογικά και τα πολιτικά προγράμματα του ΑΚΡ», υπογραμμίζει.

Για τους επόμενους τρεις μήνες (ο στόχος είναι, όπως λέει η Κυβέρνηση, να τελειώσει πιο γρήγορα, ανεξαρτήτως αν θα συμβεί) η Τουρκία θα διοικείται από τα λεγόμενα κυβερνητικά διατάγματα, τα οποία θα εκδίδει το Υπουργικό Συμβούλιο υπό την προεδρία του Προέδρου της Δημοκρατίας. Άρα θα γίνει μία ντε φάκτο μεταφορά των εκτελεστικών εξουσιών στον Πρόεδρο του κράτους, αν και παραμένει κοινοβουλευτικό το σύστημα. «Συνεπώς είμαστε σε ένα μεσοδιάστημα. Το στοιχείο που προκύπτει είναι ότι κανένας δεν μπορεί να κινήσει δικαστικές διαδικασίες εναντίον αυτών των διαταγμάτων για τον χρόνο που ισχύουν», προσθέτει ο Νίκος Μούδουρος.

Πολυσπερμία πόλωσης

Η κατάσταση εκτάκτου ανάγκης μπορεί να επιφέρει αλλαγές σε τρία βασικά επίπεδα, σύμφωνα με τον Δρα Μούδουρο. Το πρώτο είναι της κρατικής εξουσίας. Η Τουρκία μπαίνει σε ένα μεσοδιάστημα γενικευμένης κρίσης, που η κυρίαρχη εξουσία θέλει να το προσανατολίσει προς πιο συγκεντρωτική εκτελεστική εξουσία. Το αν θα καταφέρει, τελικά, να το θεσμοθετήσει ως προεδρικό σύστημα θα δείξει. Η γενική τάση είναι ότι μέσα σε αυτά τα καθεστώτα προσπαθεί να πάρει ένα βήμα πιο μπροστά την υπόθεση ενίσχυσης των εκτελεστικών εξουσιών. Μπαίνει και το ζήτημα του κράτους στη νεοφιλελεύθερη διαχείριση. Η εξουσία του κράτους ενισχύεται και υπερσυγκεντρώνεται. Το επίπεδο της κρατικής εξουσίας το επόμενο τρίμηνο θα χαρακτηρίζεται και από την περιθωριοποίηση άλλων μηχανισμών δημοκρατικής διαβούλευσης.

Στο πολιτικό επίπεδο έχουμε μια τάση που λέει ότι η κυβέρνηση και ο Ερντογάν προσπαθούν να επαναπροσδιορίσουν τις πολιτικές τους συμμαχίες, και φαίνεται ότι υπάρχει μια προσπάθεια περαιτέρω συνεργασίας με το Κόμμα Εθνικιστικής Δράσης, που είναι υπερσυντηρητικό, φτάνοντας στα όρια της ακροδεξιάς (είναι το παλιό κόμμα των γκρίζων λύκων). Αυτή η συνεργασία είναι ισλαμοτουρκική σύνθεση. Άρα έχουμε μια εθνικιστική και μια ισλαμιστική πτέρυγα που φαίνεται να προσπαθούν να συνεργαστούν περισσότερο.

Στο κοινωνικό επίπεδο έχουμε μία τάση που φαίνεται να παίρνει μια κατεύθυνση μονιμότητας. Είναι ο πολύ βαθύς διχασμός της κοινωνίας, σε πάρα πολλά οριζόντια και κάθετα επίπεδα. Αντιπαράθεση Τούρκων-Κούρδων, Τούρκων-αλεβιτών, μεταξύ μεγάλου μέρους του πληθυσμού εναντίον των Σύρων μεταναστών, υπάρχει η παραδοσιακή σύγκρουση του δρόμου αριστεράς-ακροδεξιάς, κοσμικών-θρησκευόμενων μέχρι ακραίων ισλαμιστών, υπάρχουν οι πυρήνες του ISIS. Άρα υπάρχει πολυσπερμία πόλωσης στην τουρκική κοινωνία, που δεν ξέρει κανένας αν θα προκαλέσει κοινωνική έκρηξη και πότε. Όλα αυτά δεν συνηγορούν ότι το επόμενο τρίμηνο θα ομαλοποιηθεί η κατάσταση.

Και στα κατεχόμενα

Αυτή η κατάσταση αναμένεται, σε κάποιο βαθμό, να επηρεάσει και τα κατεχόμενα. Σε ένα μεγάλο μέρος της τ/κ κοινότητας, σύμφωνα με τον κ. Μούδουρο, γίνεται διαδικασία επαναξιολόγησης για το τι μπορεί το κράτος της Τουρκίας να κάνει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Υπάρχει, περίπου, εμπεδωμένη αντίληψη, ότι τουλάχιστον μέσα στο καλοκαίρι, στα πολύ σημαντικά θέματα, θα υπάρχει μια περίεργη σιωπή.

Αυτό, όμως, που αναμένεται να είναι πιο εμφανές, είναι οι διάφορες εντάσεις ανάμεσα στην κοινωνία των κατεχομένων, οι οποίες δεν αφορούν απαραίτητα και σε όλες τις περιπτώσεις τους Τουρκοκυπρίους αλλά κυρίως τους εποίκους, όμως τους επηρεάζουν. Για παράδειγμα την Πέμπτη η «Βολκάν» έγραψε πληροφορίες που λένε ότι 4 δισεκατομμύρια δολάρια της κοινότητας Γκιουλέν βρίσκονται σε διάφορους τραπεζικούς λογαριασμούς στα κατεχόμενα.

«Αυτό μπορεί να μην επιβεβαιωθεί ποτέ. Μόνο και μόνο ότι υπάρχει δημοσίευση αυτής της είδησης, σημαίνει ότι υπάρχουν πάρα πολλοί παράγοντες, κυρίως της τουρκικής εξουσίας, που θέλουν να κάνουν ξεκαθαρίσματα και στα κατεχόμενα. Αυτά μπορεί να γίνουν με τον ίδιο τρόπο που γίνεται στην Τουρκία; Δεν το ξέρουμε. Όμως σίγουρα σε κάποια φάση θα δούμε να μεταφέρονται κάποιες αντιπαραθέσεις στην Κύπρο», εξηγεί.

Η κοινότητα Γκιουλέν

Ο στόχος του Ταγίπ Ερντογάν δεν είναι μόνο να εκκαθαρίσει και να περιθωριοποιήσει τη δομή του Γκιουλέν εντός της Τουρκίας, ο πολύ μεγάλος στόχος είναι να έχει και τον ίδιο, που θα θεωρηθεί η μέγιστη πολιτική νίκη, αναφέρει ο Νίκος Μούδουρος.

«Όταν μιλούμε για την κοινότητα Γκιουλέν δεν πρέπει να έρχεται στο μυαλό μας τίποτε παρόμοιο με θρησκευτικές ή φιλανθρωπικές οργανώσεις. Είναι μία πολύ ειδική κατάσταση πραγμάτων, μια πολύ ειδική εξουσία, που χαρακτηρίζεται από ένα ισχυρότατο οικονομικό δίκτυο, επιχειρηματικό κύκλο βιομηχανίας, εξαγωγών, ιδιωτικής εκπαίδευσης, που λειτουργεί και εντός και εκτός Τουρκίας. Άρα μιλούμε για ένα παγκόσμιας εμβέλειας θρησκευτικό κίνημα, αρκετά ελιτιστικό, επειδή δεν ενδιαφέρεται να μαζικοποιηθεί μέσα στον κόσμο», εξηγεί.

Ο Φετουλάχ Γκιουνέλ ενδιαφέρεται να αποκτήσει τέτοιου χαρακτήρα και ποιότητας ακόλουθους, τους οποίους μέσα από τα δίκτυα εξουσίας που αναπαράγει να τους βάλει σε θέσεις-κλειδιά στις κρατικές δομές, ώστε και οι ίδιοι να αναπαράγουν την εξουσία τους, αλλά κυρίως να υλοποιεί πολιτικούς και οικονομικούς στόχους μέσα από την κατάκτηση της εξουσίας. Άρα δεν μιλούμε για «αθώο» θρησκευτικό σύνολο, αλλά για ένα κλειστό λόμπι.

Δεν έχουμε καμία δυνατότητα να βγάλουμε ένα ολοκληρωμένο συμπέρασμα, αν όντως τόσες χιλιάδες κόσμου είναι στην κοινότητα Γκιουλέν. Το σίγουρο που προκύπτει είναι ότι πρόκειται για μια ισχυρή παρουσία στις κρατικές δομές, διότι ήδη η διαδικασία ξεκίνησε από τα τέλη της δεκαετίας του ΄80, δεν είναι σημερινή, σημειώνει ο Δρ Μούδουρος.

Ωστόσο, όπως φαίνεται, υπάρχει μια διεύρυνση των απειλών και του φόβου από πλευράς ΑΚΡ και η «σκούπα» δεν πιάνει μόνο τους γκιουλενιστές, επεκτείνεται και σε άλλα μέρη της κοινωνικής και πολιτικής αντιπολίτευσης εναντίον του, γιατί είναι μια ευκαιρία να περιθωριοποιήσει πάρα πολλές φυγόκεντρες δυνάμεις.

«Η μανία με την οποία καταδιώκεται αυτή η κοινότητα ίσως να μας δείχνει έναν προσανατολισμό στη διπλωματία, που θα μεταφέρει την προσωπικότητα του Γκιουλέν πολύ υψηλά στους στόχους της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής και ιδιαίτερα με τις ΗΠΑ. Αν, για παράδειγμα, το 2013 με τα σκάνδαλα είχαμε ένα μίνιμουμ συμπέρασμα ότι όντως οι τουρκοαμερικανικές σχέσεις θα επηρεαστούν αρνητικά, σήμερα μπορούμε να πούμε ότι είναι κρισιακή η κατάσταση στο επίπεδο Γκιουλέν.

»Υπάρχει μια σειρά ζητημάτων που μπαίνει ως ανταλλαγή, το ένα είναι η βάση του Ιντσιρλίκ, που είναι και ζήτημα για το οποίο ανησυχεί και η Αμερική και το ίδιο το ΝΑΤΟ, διότι υπάρχουν πάντα ανεπιβεβαίωτες πληροφορίες ότι υπάρχουν πυρηνικά, αλλά είναι και ουσιαστικής σημασίας για τον διεθνή συνασπισμό. Επίσης, τι γίνεται με τους Κούρδους στη Συρία και τις ένοπλες οργανώσεις, και κυρίως με την υπόθεση αυτονόμησης των Κούρδων της Συρίας και της συνεργασίας ΗΠΑ-Κούρδων εναντίον του Ισλαμικού Κράτους; Είναι κι αυτό ανοιχτό ζήτημα», καταλήγει ο Νίκος Μούδουρος.

Συνέντευξη στην εφημερίδα Σημερινή, 24 Ιουλίου 2016