Ερωτηματικά στην τουρκική οικονομία

Το πρώτο τρίμηνο του 2014 η τουρκική οικονομία αναπτύχθηκε με ρυθμό 4,3% διαψεύδοντας όλες τις προβλέψεις. Η τουρκική οικονομία είναι η ταχύτερα αναπτυσσόμενη της Ευρώπης, αναπτύσσεται με θετικούς ρυθμούς επί συνεχή 18 τρίμηνα. Κατόπιν αυτού οι ξένες τράπεζες και οίκοι αξιολόγησης αναγκάστηκαν να αναθεωρήσουν τις προβλέψεις τους για το 2014: Η Deutsche Bank και η JP Morgan αύξησαν την πρόβλεψή τους για το 2014 σε 3%, η Goldmann Sachs σε 3,5%. Το ΔΝΤ από την άλλη πλευρά μείωσε την πρόβλεψή του σε 2,3% (από 3,5%), ενώ η HSBC κράτησε το 2,2%.

Όμως η κατάσταση στην οικονομία της χώρας είναι πιο περίπλοκη από τα πιο πάνω στοιχεία. Οι διαχρονικές αδυναμίες δεν εξαφανίστηκαν οριστικά, γεγονός που ανησυχεί το κυβερνών κόμμα. Σύμφωνα με την έκθεση του Ιουνίου 2014 της BIS (Bank of International Settlements), η Τουρκία είναι η 3η πιο χρεωμένη από τις αναπτυσσόμενες χώρες μετά το Μεξικό και τη Σλοβενία. Κατά την BIS, το 1ο εξάμηνο του 2014 η Τουρκία δανείστηκε 5,3 δισεκατομμύρια δολάρια έναντι πώλησης ομολόγων τριετούς και πενταετούς διάρκειας. Παράλληλα εμφανίζονται σημάδια αύξησης των χρεών των εταιρειών. Σύμφωνα με στοιχεία από το Βιομηχανικό Επιμελητήριο Κωνσταντινούπολης (İSO): οι 1.000 μεγαλύτερες εταιρίες, που απασχολούν 769.824 άτομα προσωπικό,  είχαν το 2013 καθαρές πωλήσεις ύψους 528,5 δις Λιρών Τουρκίας, ενώ το σύνολο των βραχυπρόθεσμων χρεών τους ανερχόταν σε 282,3 δις ΛΤ.

Πρόβλημα αρχίζει να εμφανίζεται και στον κατασκευαστικό τομέα. Οι πωλήσεις ακινήτων μειώθηκαν κατά 7,8% σε σχέση το πρώτο εξάμηνο του 2013 (524.776 ακίνητα έναντι 568.985) σύμφωνα με την τ/Στατιστική Υπηρεσία και οι τιμές των ακινήτων θα αυξηθούν, προς το τέλος του έτους, κατά 15-20%. Έναντι αυτού, ο πρόεδρος του Συλλόγου Κατασκευαστών Κωνσταντινούπολης (İNDER), λέει ότι «αυξάνει το ενδιαφέρον των ξένων για την Κωνσταντινούπολη και θα αυξηθεί ακόμη περισσότερο όταν ρυθμιστούν διάφορα εκκρεμούντα ζητήματα αμοιβαιοτήτων». Τέλος σύμφωνα με τα στοιχεία της Ένωσης Τουρκικών Τραπεζών ο αριθμός αυτών που έχουν χρέη από πιστωτικές κάρτες και καταναλωτικά δάνεια σε τράπεζες (και δεν πληρώνουν) αυξήθηκε το 2013 σε 1.082.000 άτομα, έναντι των 698.000 ατόμων που ήταν το 2012 (αύξηση 55%).

Η αναλογία των φτωχών στον συνολικό πληθυσμό της Τουρκίας ήταν 43% το 2002. Ο αριθμός αυτός μειώθηκε σε 22% το 2011, ενώ η αναλογία της μεσαίας τάξης αυξήθηκε από 20% σε 40%. Η κατηγορία των ευάλωτων παρέμεινε στο επίπεδο του περίπου 37-38%.

Σύμφωνα με τα σχετικά πρότυπα της Παγκόσμιας Τράπεζας, φτωχοί θεωρούνται αυτοί που έχουν εισόδημα κάτω των 5 δολαρίων την ημέρα, στην κατηγορία των ευάλωτων εμπίπτουν αυτοί που το εισόδημα τους κυμαίνεται ανάμεσα σε 5-10 δολάρια ημερησίως και στη μεσαία τάξη ανήκουν αυτοί που κερδίζουν πάνω από 10 δολάρια την ημέρα).

• Τα στοιχεία δείχνουν ότι το 47% των φτωχών μετακινήθηκε στην κατηγορία των ευάλωτων, κανείς όμως δεν μπόρεσε να μεταπηδήσει κατευθείαν στη μεσαία τάξη.
• Η διεύρυνση της μεσαίας τάξης είναι αποτέλεσμα μετακινήσεων σε αυτή από την κατηγορία των ευάλωτων. Το 40% της κατηγορίας των ευάλωτων μετακινήθηκε στην μεσαία τάξη και μόνο το 2% της μεσαίας τάξης υπέπεσε στην κατηγορία των ευάλωτων.
• Το πιο εντυπωσιακό χαρακτηριστικό της μείωσης της φτώχειας στην Τουρκία είναι ότι η μείωση οφείλεται κυρίως στην αύξηση του κατά κεφαλήν εισοδήματος και όχι στην αναδιανομή του πλούτου.
• Το 89% της μείωσης της φτώχειας στην Τουρκία οφείλεται στην οικονομική ανάπτυξη. Το ποσοστό αυτό σε λατινοαμερικανικές χώρες περιορίζεται σε 47%, ενώ το υπόλοιπο 53% είναι αποτέλεσμα αναδιανομής του πλούτου. Η σύγκριση αυτή ρίχνει φως στην ‘επιτυχία’ της πολιτικής αναδιανομής του πλούτου που ισχυρίζεται ότι κατάφερε η κυβέρνηση του ΑΚΡ.Η έρευνα παρακολουθεί την εξέλιξη της εισοδηματικής αύξησης και της αναδιανομής του πλούτου στην Τουρκία από το 2002 ως το 2011, χρησιμοποιώντας ως πηγή τα στοιχεία της τουρκικής Στατιστικής Υπηρεσίας και με υπολογισμούς στη βάση των προτύπων της Παγκόσμιας Τράπεζας (ως άνω, ποιοι θεωρούνται φτωχοί, κλπ).

«Οι πολιτικοί επιστήμονες θεωρούν ότι η διεύρυνση της μεσαίας τάξης σε αναπτυσσόμενες χώρες αποτελεί τη ραχοκοκαλιά της δημοκρατίας και οι οικονομολόγοι θεωρούν τη διεύρυνση αυτή ως έναν σημαντικό παράγοντα που πυροδοτεί την οικονομική ανάπτυξη, καθώς η διεύρυνση της μεσαίας τάξης καθιστά δυνατή τόσο την αύξηση όσο και την διαφοροποίηση της κατανάλωσης» γράφει στην αρχή του άρθρου του ο Σεϊφεττίν Γκιουρσέλ, δίνει εν συνεχεία διάφορα στοιχεία από την έρευνα και στο τέλος αναρωτιέται, ποιο συμπέρασμα μπορεί να εξαχθεί από τα ευρήματά της:

«Με μια πρώτη ματιά θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί ότι το ΑΚΡ κατάφερε την πρώτη δεκαετία της διακυβέρνησής του να αυξήσει την εκλογική του βάση –που έφτασε στο 50% στις βουλευτικές εκλογές του 2011– κυρίως λόγω της υπέρ των φτωχών και υπέρ της μεσαίας τάξης οικονομικής ανάπτυξης. Ωστόσο, δεδομένου ότι η ανάπτυξη αυτή βασίστηκε στην εσωτερική ζήτηση που τροφοδοτήθηκε από εξωτερικό δανεισμό, ο οποίος οδήγησε σε ένα πολύ υψηλό και μη βιώσιμο έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών, η ανάπτυξη υπέρ των φτωχών μπορεί να έχει φτάσει στα όρια της. Προς το παρόν δεν είναι διαθέσιμα τα στοιχεία για τα τελευταία δύο χρόνια, αλλά γνωρίζουμε ήδη ότι ο ρυθμός ανάπτυξης έχει πέσει απότομα στο 3% [από τον κατά μέσο όρο 6%] λόγω του αυστηρού ελέγχου της ατομικής κατανάλωσης. Μπορούμε, ως εκ τούτου, να προβλέψουμε ότι θα είναι μάλλον αρκετά δύσκολο να μειωθεί περαιτέρω η φτώχεια και να συνεχιστεί η διεύρυνση της μεσαίας τάξης στο πλαίσιο μιας πολιτικής χαμηλού αναπτυξιακού ρυθμού χωρίς να τεθεί σε εφαρμογή μια ικανή πολιτική αναδιανομής του πλούτου».