Συνέντευξη Νίκου Μούδουρου, Δρ. Τουρκικών Σπουδών, για το μετεκλογικό σκηνικό στην Τουρκία και ο αντίκτυπος του στην Κύπρο
Εφημερίδα «Νεολαία», Σεπτέμβρης 2014
Κε. Μούδουρε θα θέλαμε να μας πείτε αρχικά, πως εξηγείται το γεγονός πως παρά το ότι είδαμε τα τελευταία χρόνια να εισέρχεται σε μια κρίση η διακυβέρνηση Ερτογάν (σκάνδαλα εντός του κυβερνώντος Κόμματος, μαζικές κινητοποιήσεις κατά της ισλαμικής ατζέντας, αντιδράσεις για την εξωτερική πολιτική της χώρας κ.α.) – ο Ερτογάν φαίνεται να παραμένει παντοδύναμος έπειτα και από το αποτέλεσμα των δύο τελευταίων εκλογικών αναμετρήσεων στην Τουρκία – τις Δημοτικές και τις Προεδρικές εκλογές.
Απ: Σύμφωνα με ένα πολύ μεγάλο αριθμό σοβαρών ερευνών που έγιναν τα τελευταία χρόνια για την Τουρκία, φαίνεται ξεκάθαρα ότι η ηγεμονία του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) και του Έρντογαν, βασίζεται σε δύο αλληλένδετους παράγοντες: Ο πρώτος είναι μια μεγάλη κοινωνική αλλαγή σε σχέση με το μέγεθος της μεσαίας τάξης στη χώρα και της δυνατότητάς της να καταναλώνει. Για παράδειγμα το 2012, περίπου 19.8 εκατομμύρια νοικοκυριά εντάχθηκαν στη μεσαία τάξη, ενώ σύμφωνα με προβλέψεις μέχρι και το 2018 σε αυτό τον αριθμό αναμένεται να αγγίξει τα 5 εκατομμύρια. Συνεπώς, η διακυβέρνηση ΑΚΡ συνέβαλε μερικώς στην άνοδο του βιοτικού επιπέδου ενός μεγάλου μέρους του πληθυσμού, χωρίς ωστόσο να καταπολεμά τις ανισότητες. Αυτή η σταθερότητα στο επίπεδο των μεσαίων και ανώτερων στρωμάτων, έφερε με τη σειρά της τη σταθερότητα στην εκλογική τους συμπεριφορά υπέρ του ΑΚΡ. Παράλληλα, το «νέο» μέρος της αστικής τάξης, το λεγόμενο ισλαμικό κεφάλαιο, έφτασε σε επίπεδα ανταγωνισμού με το παραδοσιακό «κοσμικό» κεφάλαιο της Τουρκίας, εξέλιξη που οδήγησε αυτή την επιχειρηματική ελίτ να είναι δύναμη εξουσίας.
Ο δεύτερος παράγοντας είναι ο γάμος μεταξύ του Ισλάμ και του νεοφιλελευθερισμού. Το ΑΚΡ κατάφερε να επιβάλει τη θρησκεία ως αναπόσπαστο κομμάτι της εθνικής ταυτότητας, κάτι που του επέτρεψε να απευθυνθεί στα χαμηλότερα στρώματα του πληθυσμού και να αφομοιώσει τις αντιδράσεις τους στις πολιτικές λιτότητας. Σε αυτή την περίπτωση το Ισλάμ λειτούργησε ως ο κυριότερος κώδικας ταύτισης ενός πολύ μεγάλου μέρους των φτωχών στρωμάτων με τον ίδιο τον ηγέτη της Τουρκίας. Απέναντι σε αυτό το πλαίσιο, καμιά αντιπολιτευτική δύναμη δεν έχει στο παρόν στάδιο καταφέρει να παρουσιάσει μια εναλλακτική πρόταση εξουσίας και έτσι η ηγεμονία του ΑΚΡ μετατρέπεται σε μακροχρόνια. Το δεδομένο αυτό καθόλου δε σημαίνει ότι δεν υπάρχουν φυγόκεντρες δυναμικές. Από τη μια η οικονομική ανάπτυξη που πέτυχε η διακυβέρνηση ΑΚΡ συνδυάστηκε με τη δημιουργία θέσεων εργασίας, όμως από την άλλη εμπέδωσε την πολιτική συρρίκνωσης των εργατικών δικαιωμάτων. Αυτή τη στιγμή 1.5 εκατομμύριο εργαζόμενοι, δουλεύουν σε υπεργολαβίες, δηλαδή σε «ευέλικτες» μορφές εργασίας, χωρίς καμιά ασφάλιση και δικαιώματα. Συνεπώς, οι εξελίξεις στην οικονομία τα αμέσως επόμενα χρόνια θα είναι ιδιαίτερα σημαντικές για το μέλλον της εξουσίας του ΑΚΡ.
Το «Δόγμα Νταβούτογλου» έχει τελικά χρεοκοπήσει έπειτα και από τις εξελίξεις των τελευταίων στην ευρύτερη περιοχή; (επικράτηση Άσαντ στη Συρία, ανατροπή ισλαμιστών στην Αίγυπτο κλπ.)
Έχει χρεοκοπήσει ιδιαίτερα από τη στιγμή που πέραν από τα συνθήματα περί μηδενικών προβλημάτων, έγινε φανερό ότι πρόκειται για ένα «δόγμα» επιδίωξης αύξησης της επιρροής της Τουρκίας στην περιφέρεια. Οι αυτοκρατορικές εκφράσεις τις τουρκικής εξωτερικής πολιτικής αποτελούν τον αντικατοπτρισμό της ωρίμανσης και ενδυνάμωσης της τουρκικής αστικής τάξης, η οποία διεκδικεί διεύρυνση του χώρου επιρροής της πέραν από τα γεωγραφικά όρια της Τουρκίας. Επομένως αυτή η πολιτική τελικά παράγει νέους ανταγωνισμούς. Σε αυτό το σημείο θα ήταν σημαντικό να αναφερθούν δύο στοιχεία. Το πρώτο αφορά στην ιδεολογία. Το ΑΚΡ αντιλαμβάνεται τη δική του εξουσία ως φορέα μιας αποστολής εκπροσώπησης του Μουσουλμανικού κόσμου στις διεθνείς σχέσεις. Διεκδικεί να γίνει ο εκφραστής της ενίσχυσης του μερίσματος της Ανατολής στο παγκόσμιο καπιταλισμό. Υπό αυτή την έννοια, αναμένεται να συνεχίσει να υπογραμμίζει τη διαφορετικότητα του Ισλάμ από το Δυτικό εκσυγχρονισμό, όμως όχι σε σημεία κάθετης σύγκρουσης. Η Τουρκία παραμένει μια χώρα που διεκδικεί την ενσωμάτωση της στη παγκόσμια αγορά. Το δεύτερο στοιχείο αφορά στη Μέση Ανατολή. Το γεγονός ότι μετά τη λεγόμενη αραβική άνοιξη, μόνο το Ιράν παραμένει σε θέση αμφισβήτησης της τουρκικής ηγεμονίας (σε ένα εντελώς διαφορετικό πλαίσιο) συμβάλλει ούτως ώστε η Άγκυρα να συνεχίσει να αναζητά τρόπους ενίσχυσης της περιφερειακής της επιρροής. Η κατάσταση στην περιοχή είναι ρευστή, όμως θα πρέπει να αναμένουμε ότι μέσα από αυτή τη ρευστότητα το ΑΚΡ θα συνεχίσει να ακολουθεί πολιτική παρεμβάσεων στις γειτονικές χώρες.
Τι σημαίνει η διαδοχή του Αχμέτ Νταβούτογλου στο πηδάλιο του κυβερνώντος Κόμματος και ακολούθως της Πρωθυπουργίας της χώρας;
Το πρώτο πράγμα που συμβολίζει η ανάδειξη του Νταβούτογλου στην Πρωθυπουργία της χώρας, είναι η ιδεολογική συνέχεια με την πολιτική Έρντογαν. Ο νέος Πρωθυπουργός και πρόεδρος του κόμματος, είναι το βασικό πρόσωπο που μπορεί να διασφαλίσει την υλοποίηση του προγράμματος του νέου Προέδρου της χώρας, ιδιαίτερα σε ότι αφορά στην προσπάθεια αλλαγής του συντάγματος, προώθησης των διαπραγματεύσεων στο Κουρδικό και περαιτέρω ανάδειξης του περιφερειακού ρόλου της Τουρκίας. Σε ότι αφορά στην οικονομία, θα πρέπει να αναμένεται ότι ο Νταβούτογλου θα δώσει ιδιαίτερο βάρος στους παραγωγικούς κλάδους, χωρίς να μειώνει τη σημασία του ξένου κερδοσκοπικού κεφαλαίου. Όμως είναι γεγονός ότι η βαθιά εξάρτηση της Τουρκίας από το ξένο κεφάλαιο γεννά κάποιες ανησυχίες στην κυβέρνηση ΑΚΡ.
Η λύση του Κυπριακού δεν φαίνεται να αποτελεί κίνητρο πλέον για την Τουρκία σε σχέση την προοπτική της ένταξης της χώρας στην Ε.Ε. Ποιοι άλλοι παράγοντες μπορούν να θέσουν το Κυπριακό ψηλά στην ατζέντα της νέας κυβέρνησης της Τουρκίας;
Ο πρώτος παράγοντας που φαίνεται να κινητοποιεί το όποιο ενδιαφέρον έχει η Τουρκία για τη λύση του Κυπριακού είναι το φυσικό αέριο και οι ανταγωνισμοί για τη μεταφορά του. Όμως δεν πρέπει να διαφεύγει της προσοχής μας ότι το ΑΚΡ αντιλαμβάνεται πλέον το Κυπριακό, όχι μόνο ως ένα πρόβλημα με συνέπειες στην ευρωπαϊκή προοπτική της Τουρκίας, αλλά ως ένα ανοιχτό ζήτημα που σχετίζεται με τους στόχους για αύξηση της επιρροής της Άγκυρας σε ολόκληρη την Ανατολική Μεσόγειο. Και σε αυτό το σημείο, η παρανομία του καθεστώτος στα κατεχόμενα είναι κάτι που προβληματίζει την τουρκική κυβέρνηση. Όμως είναι γεγονός ότι τουλάχιστον στο παρόν στάδιο, η βασική προτεραιότητα της κυβέρνησης στρέφεται στην αλλαγή του Συντάγματος και στις εξελίξεις στο Κουρδικό.
Στα κατεχόμενα έχουν ξεκινήσει οι διεργασίες για την επόμενη ψηφοφορία που θα αναδείξει τον νέο ηγέτη της τ/κ κοινότητας. Ποιες μπορεί να είναι οι επιδιώξεις της Τουρκίας από αυτή την αναμέτρηση;
Η εκλογική αναμέτρηση για ανάδειξη του νέου Τουρκοκύπριου ηγέτη είναι πολύ σημαντική. Πέραν από τη βαριά σκιά της Άγκυρας σε όλες τις σφαίρες της ζωής των Τουρκοκυπρίων, είναι γεγονός ότι ο ηγέτης της κοινότητας έχει να διαδραματίσει το δικό του ρόλο. Απόδειξη αυτού είναι η διαφορά στην αντιμετώπιση της λύσης ομοσπονδίας τουλάχιστον μεταξύ Ταλάτ και Έρογλου. Η βασική επιδίωξη της Τουρκίας επικεντρώνεται στη μείωση των προοπτικών να της αποδοθούν ευθύνες σε πιθανά αδιέξοδα στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Την ίδια στιγμή επιθυμεί ο Τουρκοκύπριος ηγέτης να είναι ένας ακόμα πολιτικός παράγοντας που δε θα εμποδίζει, αλλά να ενθαρρύνει το νεοφιλελεύθερο μετασχηματισμό των δομών στα κατεχόμενα. Όμως είναι γεγονός ότι η ανοιχτή παρέμβαση της Άγκυρας στις εκλογικές διαδικασίες της Τουρκοκυπριακής κοινότητας μπορεί να φέρει τα αντίθετα αποτελέσματα. Η πορεία αντιπαράθεσης μεταξύ της Άγκυρας και ενός μέρους της κοινότητας έτσι όπως εκφράστηκε το 2011 με τις μαζικές κινητοποιήσεις, είναι ένα στοιχείο που υποβόσκει. Έστω και αν δεν εκφράζεται μαζικά σε αυτή τη συγκυρία, αποτελεί παράγοντα που πρέπει να λαμβάνεται υπόψη στις μελλοντικές εξελίξεις. Η ανάδειξη του νέου Τουρκοκύπριου ηγέτη θα δώσει μηνύματα με πολλαπλούς αποδέκτες. Θα καταγράψει τη βούληση της κοινότητας σε σχέση με το Κυπριακό, αλλά και σε ότι αφορά την πολιτική και οικονομική τους εξάρτηση από την Τουρκία. Θα δώσει μηνύματα σε σχέση με τον ίδιο τον τουρκοκυπριακό κομματικό χάρτη και την αντίληψη της κοινότητας για το κομματικό σύστημα. Τέλος, θα δώσει μηνύματα και σε ότι αφορά στη μελλοντική σχέση που διεκδικεί η Τουρκοκυπριακή κοινότητα με τους Ελληνοκύπριους. Συνεπώς η επικείμενη ψηφοφορία θα είναι σημαντική, ιδιαίτερα λαμβάνοντας υπόψη το πλαίσιο μιας γενικευμένης κρίσης που βιώνουν οι Τουρκοκύπριοι σε σχέση με την Άγκυρα και σε σχέση με την πορεία των δικών τους χωριστών δομών εξουσίας, έτσι όπως αυτές υπάρχουν τουλάχιστον μετά το 1974.
ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΤΕΡΑ 