Αυτοί που δίνουν και αυτοί που δε δίνουν δεκάρα μπροστά στο θάνατο
«Και να πεθάνω δε δίνω δεκάρα» λέει μια τουρκική λαϊκή παροιμία, θέλοντας να επικρίνει την ελίτ εκείνη που με το συγκεκριμένο ύφος της υποτέλειας «στοιχίζεται» δίπλα από τον ηγεμόνα για μια χειραψία, για μια φωτογραφία. Αυτή η ελίτ «δε δίνει δεκάρα» μπροστά στον (πολιτικό) θάνατο, γιατί το ζητούμενο ήταν ακριβώς να «δει», να «νιώσει» ο ηγεμόνας τη δική τους παρουσία… και εφόσον ο στόχος επιτεύχθηκε, ο θάνατος περνά σε δεύτερη μοίρα. Κάπως έτσι περιέγραψε ένα κομμάτι της Τουρκοκυπριακής κοινότητας την επίσκεψη Έρντογαν την 1η Σεπτεμβρίου 2014, καταγγέλλοντας την κατάσταση στην οποία περιήλθε μέρος της τουρκοκυπριακής πολιτικής και οικονομικής ελίτ.
Δε θα ήταν υπερβολή να σημειωθεί ότι για πρώτη φορά και με τόσο έντονο τρόπο, η υποβόσκουσα κοινωνική αντίδραση των Τουρκοκυπρίων εκφράστηκε ποικιλοτρόπως ενάντια στην «αυτοκρατορικά» πληθωρική παρουσία του νέου Τούρκου Προέδρου, κατά την περίοδο μετά τις μαζικές κινητοποιήσεις του 2011. Την ίδια στιγμή μια συντριπτική πλειοψηφία των ΜΜΕ (και) στην Ελληνοκυπριακή κοινότητα, προσπέρασε την «εικόνα» των αντιδράσεων, αφού προηγουμένως επέβαλε την πολιτική γραμμή των κυβερνητικών προσδοκιών για «μεγάλα πράγματα» στο Κυπριακό. Για παράδειγμα ο «Πολίτης» την επομένη της ορκωμοσίας του 12ου Προέδρου της Τουρκίας μετέφερε την είδηση ότι η επιστολή Αναστασιάδη «συζητήθηκε πολύ» στην Άγκυρα. Ο Έρντογαν φρόντισε να επιβληθεί και σε αυτό το θέμα: «δεν έλαβα καμιά επιστολή» ήταν η απάντησή του στη νεαρή δημοσιογράφο… χωρίς άλλα σχόλια.
Η δέφτερη ανάγνωση της επίσκεψης του Έρντογαν, τελικά έχει να προσφέρει περισσότερα από ότι κάποιος θα ανέμενε σε σχέση με το πιο «στενό» θέμα των συνομιλιών. Η προσεκτική μελέτη των τουρκοκυπριακών αντιδράσεων, ενταγμένων στην κοινωνικο-οικονομική συγκυρία της εποχής, επιβεβαιώνει την επανάληψη της ποιότητας μιας ιστορικής σχέσης που συχνά παραβλέπεται: Μέρος της Τουρκοκυπριακής κοινότητας δε συμβιβάζεται με κανένα τρόπο στο «εκσυγχρονιστικό όραμα» της Άγκυρας – είτε αυτή χαρακτηρίζεται «κεμαλική-κοσμική», είτε «μουσουλμανική». Την ίδια στιγμή επιβεβαιώνει ότι το σημερινό καθεστώς πραγμάτων στη βόρεια Κύπρο, ως συνέχεια αλλά και μετασχηματισμός των δομών του 1974, αναπαράγει την ίδια στιγμή τόσο την «υποτελή τάξη» ανάμεσα στο «υποδεέστερο έθνος», όσο και τη μερίδα εκείνη του «υποδεέστερου έθνους» που δε προσαρμόζεται και αντιδρά. Αυτή η δεύτερη κατηγορία, ιδιαίτερα από την περίοδο του κινητοποιήσεων στο Γκεζί το καλοκαίρι του 2013 και μετά, περνά στο πολιτικό λεξιλόγιο του Έρντογαν ως «τραμπούκοι-πλιατσικολόγοι».
Ο πολιτικός «τραμπουκισμός», τον οποίο δείχνει να μην ανέχεται η σημερινή συντηρητική ελίτ της Τουρκίας, έγκειται περισσότερο στην αμφισβήτηση του κυρίαρχου πλαισίου που θέτει το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) αναφορικά με την υπόθεση της δημοκρατίας. Δημοκρατία είναι ΜΟΝΟ η κάλπη. Και η εκλογική πλειοψηφία φέρει το «οντολογικό δίκαιο», εκφράζει την «πραγματική βούληση». Ως εκ τούτου κάθε άλλη μορφή πολιτικού αιτήματος, είτε θα κατασταλεί, είτε θα περιθωριοποιηθεί, είτε θα μετατραπεί ως «μη γενόμενη». Ο ηγεμόνας δε πρέπει καν να υποψιαστεί, ότι υπάρχουν αντιδράσεις, ότι υπάρχει αντιπολίτευση ενάντια στο δικό του όραμα.
Καθόλου τυχαίο… το πιο πάνω στο κυπριακό του πλαίσιο μεταφράστηκε ως εξής: η εκδήλωση διαμαρτυρίας με διανυκτέρευση στο πάρκο της Λευκωσίας απαγορεύτηκε, οι διαδηλωτές που «τόλμησαν» να ανοίξουν το πανό «Ταγίπ είσαι ανεπιθύμητος» συνελήφθησαν πριν την άφιξη του Τούρκου Προέδρου, ενώ το σύνολο των κομμάτων, συντεχνιών και οργανώσεων που ανέλαβαν την πρωτοβουλία των εκδηλώσεων πέρασαν ξανά στην ιστοριογραφία ως «προδότες». Ο Έρντογαν μάλιστα φρόντισε να υποδείξει την αναγκαιότητα για «ενότητα» ανάμεσα στους Τουρκοκύπριους στη βάση των δικών του προτύπων. Είπε ενώπιον των ηγετών των μεγαλύτερων κομμάτων «Όταν καταφέρουμε να διατηρήσουμε την ενότητα μας στην ΤΔΒΚ θα φύγει και ο Αναστασιάδης, όπως έφυγε και ο Χριστόφιας. Γιατί η σταθερότητα θέλει ειλικρίνεια. Όταν δίνεις το λόγο σου πρέπει να τον τηρείς. Και αν δεν το κάνεις, το μιλλέτ θα σου δείξει την πόρτα».
Αυτού του τύπου η ενότητα βεβαίως φέρει τις συγκεκριμένες προσλαμβάνουσες του τουρκικού ισλαμικού κινήματος. Είναι μια ενότητα απαραίτητη για την «παλινόρθωση», έτσι όπως αυτή καταγράφεται ως πολιτικό πρόγραμμα την τελευταία περίοδο στην Τουρκία. Η «παλινόρθωση» του ΑΚΡ δεν είναι μια αφηρημένη έννοια και προπαντός δεν είναι μόνο «οθωμανική». Η «παλινόρθωση» αφορά στη μετάβαση της Τουρκίας από την περίοδο του «μεσοδιαστήματος-της μεσοβασιλείας» στην περίοδο της ισχυροποίησης. Δηλαδή από την περίοδο της ανωριμότητας και έλλειψης αφοσίωσης στο νεοφιλελεύθερος πρόγραμμα σε μια περίοδο κοινωνικής μηχανικής, όπου μεταξύ άλλων τα οράματα των ώριμων πλέον επιχειρηματικών ελίτ θα βρίσκουν ανταπόκριση επί του πρακτέου. Η «οθωμανική-ισλαμική» γαρνιτούρα εισέρχεται ως «φάρμακο» ενσωμάτωσης των «υποδεέστερων», ως μια κίνηση οικοδόμησης περηφάνιας του καταπονημένου.
Και εδώ ακριβώς, οι Τουρκοκύπριοι δεν ταιριάζουν στο πλαίσιο. Η «παλινόρθωση» σχετίζεται άμεσα με μια δομή, τα βασικά χαρακτηριστικά της οποίας είναι «ξένα» προς την κοινότητα. Πρόκειται για μια «παλινόρθωση» που δε λαμβάνει υπόψη τη διεκδίκηση αυτοδιοίκησης της κοινότητας, αίτημα όχι απαραίτητα εκλογικό, αλλά ιστορικό. Πρόκειται για «παλινόρθωση», για «αποκατάσταση» μιας δομής που τελικά σε κοινωνικο-οικονομικό αλλά και πολιτικό επίπεδο, δεν καταξίωσε ούτε τον εθνικιστικό στόχο του «Taksim», αλλά ούτε και το δημοκρατικό στόχο της πολιτικής ισότητας με τους Ελληνοκύπριους.
Παραδείγματα υπάρχουν πολλά και σίγουρα δε περιορίζονται στις αντιδράσεις των Τουρκοκυπρίων ενάντια στην τελευταία κάθοδο του Έρντογαν. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, το οποίο ίσως λανθασμένα να ερμηνεύεται ως «τουρκοκυπριακή εσωτερική υπόθεση», είναι η πρόσφατη νικηφόρα απεργία πείνας της ΝΤΕΒΙΣ. Η συγκεκριμένη συντεχνία επέλεξε αυτή τη μορφή διεκδίκησης μάλιστα ενάντια στη «δική της κυβέρνηση» (του Ρεπουμπλικανικού Τουρκικού Κόμματος) για να υποδείξει τις επιθέσεις κατά της ελευθερίας συνδικαλιστικής οργάνωσης των εργαζομένων, έτσι όπως καταγράφεται στο γνωστό και ως «ο νόμος της μετανάστευσης» του 2011. Τότε το Κόμμα Εθνικής Ενότητας πέρασε από τη βουλή το νομοσχέδιο συνολικής αναδιάρθρωσης του δημόσιου τομέα, στα πρότυπα της σημερινής Τουρκίας, το οποίο συμπεριλαμβάνει τη σταδιακή κατάργηση των συλλογικών συμβάσεων. Η εισαγγελία φρόντισε πρόσφατα να προειδοποιήσει ότι αυτή η ρήτρα πρέπει να εφαρμοστεί άμεσα. Η απάντηση της ΝΤΕΒΙΣ αλλά και άλλων συνδικαλιστικών φορέων ήταν άμεση, μαζική και για κάποιους αποτέλεσε έκπληξη… λίγες ήταν οι φορές μετά το 1974 που τουρκοκυπριακές συντεχνίες προχώρησαν σε απεργία πείνας! Και όμως η συγκεκριμένη νίκη (τελικά το Ρεπουμπλικανικό αποφάσισε να αναστείλει εκ νέου – προς το παρόν – την κατάργηση των συλλογικών συμβάσεων) δεν περιορίζεται σε μια δεδομένη συγκυρία. Άλλωστε ο νόμος χαρακτηρίζεται ο «νόμος της μετανάστευσης», ακριβώς γιατί σπρώχνει μέσα από την αναδιάρθρωση του «τελευταίου» τουρκοκυπριακού κάστρου (το δημόσιο τομέα) στην «εξισορρόπηση» του βιοτικού επιπέδου της κοινότητας με αυτό που επικρατεί στην Τουρκία.
Το γεγονός μάλιστα ότι οι απεργιακές κινητοποιήσεις της ΝΤΕΒΙΣ έγιναν εντός του χρονικού πλαισίου επίσκεψης Έρντογαν στην Κύπρο, πολλαπλασιάζει τις προκλήσεις για περαιτέρω μελέτη των αντιδράσεων της κοινότητας. Σίγουρα η συγκυρία δεν ευνοεί κινητοποίηση παρόμοια με αυτή του Ιανουαρίου και Μαρτίου 2011. Όμως η υποβόσκουσα κοινωνική κρίση εμφανίστηκε χαρακτηριστικά στις δημοτικές του Μαρτίου, ενώ δε θα πρέπει να αποκλειστεί και μια παρόμοια μορφή έκφρασης δυσαρέσκειας και στις επικείμενες εκλογές ανάδειξης του ηγέτη των Τουρκοκυπρίων τον Απρίλιο του 2015. Η δυσαρέσκεια μπορεί να μην καταγραφεί ως ήττα της δεξιάς, αλλά επίσης σε σημαντικό βαθμό μπορεί να πάρει τη μορφή του ισχυρού μηνύματος προς την Τουρκοκυπριακή αριστερά.
Αναδημοσίευση από: Δέφτερη Ανάγνωση, Τεύχος 124, 7-14 Σεπτεμβρίου 2014
ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΤΕΡΑ 