Λίγες βδομάδες πριν από την κρίσιμη εκλογική αναμέτρηση στις 30 Μαρτίου στην Τουρκία, η επικαιρότητα συγκλονίζεται από τη διαρροή σκανδάλων. Η φθορά της εξουσίας, αλλά και η φυγόκεντρη ισλαμική δυναμική της κοινότητας Γκιουλέν φαίνεται να παίζουν καθοριστικό ρόλο στην προοπτική μείωσης των ποσοστών του κυβερνώντος Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ), τουλάχιστον σε σύγκριση με το 49.9% που κέρδισε στις γενικές εκλογές του 2011.
Ο μεγαλύτερος ανταγωνισμός μεταξύ του κυβερνώντος ΑΚΡ και του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος (CHP) παρουσιάζεται στους τρεις μεγαλύτερους μητροπολιτικούς δήμους της χώρας. Άγκυρα, Κωνσταντινούπολη και Σμύρνη, προσελκύουν την προσοχή λόγω των συμβολισμών και αναμένεται να καθορίσουν σε μεγάλο βαθμό το γενικό ποσοστό των δύο κομμάτων στις δημοτικές. Πέρα από την αντιπαράθεση μεταξύ κυβερνώντος κόμματος και αξιωματικής αντιπολίτευσης, ιδιαίτερη σημασία θα έχουν και τα αποτελέσματα στις κουρδικές περιοχές. Εκεί ο ανταγωνισμός επικεντρώνεται μεταξύ του ΑΚΡ και του Κόμματος Ειρήνης και Δημοκρατίας (BDP). Παράλληλα, η συντηρητική κεντρική Ανατολία αναμένεται να σημαδέψει την αντιπαράθεση μεταξύ του ΑΚΡ και του Κόμματος Εθνικιστικής Δράσης (MHP), το οποίο θα επιδιώξει να ανακτήσει την επιρροή του σε παραδοσιακά «εθνικιστικά κάστρα».
Το εντελώς νέο στοιχείο που προκύπτει αναφορικά με τη δομή των φετινών δημοτικών εκλογών στην Τουρκία και που θα επηρεάσει σε πολύ μεγάλο βαθμό τα ποσοστά των κομμάτων, είναι οι αλλαγές που επήλθαν με το νόμο περί τοπικής αυτοδιοίκησης. Συγκεκριμένα, διαμέσου του εν λόγω νόμου, η Τουρκία πρόσθεσε στους υφιστάμενους 16 μητροπολιτικούς δήμους ακόμα 14. Ο πληθυσμός που κατοικεί στα όρια των 30 μητροπολιτικών δήμων θα έχει δικαίωμα ψήφου για το δήμαρχο. Αυτή η εξέλιξη σημαίνει ότι οι επαρχιακές περιφέρειες και τα περίχωρα της υπαίθρου ενσωματώνονται, τουλάχιστον σε ότι αφορά στην εκλογή του τοπικού άρχοντα. Συνεπώς η ταξική διάρθρωση των συγκεκριμένων περιοχών που συνιστά ένα βασικό πυρήνα του Ισλάμ, μπορεί να συμβάλει σε τοπική εκλογική ενίσχυση του ΑΚΡ.
Η Κωνσταντινούπολη διαχρονικά συγκεντρώνει τη μεγαλύτερη σημασία. Και σε αυτή την αναμέτρηση συμβαίνει το ίδιο. Οι δημοτικές εκλογές στην Κωνσταντινούπολη ουσιαστικά αφορούν σε μια οικουμενική μητρόπολη που συγκεντρώνει περίπου το 30% της τουρκικής οικονομίας. Υπό αυτή την έννοια η Κωνσταντινούπολη θεωρείται μια «προσωποποίηση» του δρόμου προς την εθνική ηγεμονία. Ειδικά για το ΑΚΡ, η σημασία της Πόλης πολλαπλασιάζεται στις σημερινές συνθήκες, λαμβάνοντας υπόψη τους εσωτερικούς ανταγωνισμούς στο Ισλάμ. Άλλωστε η πολιτική σταδιοδρομία του ίδιου του Έρντογαν προς την κορυφή ξεκίνησε από την Πόλη, ενώ και οι παραδόσεις του Ισλάμ στην τοπική αυτοδιοίκηση επιβλήθηκαν εν πολλοίς στην ίδια περιοχή. Ουσιασιτικά το πολιτικό Ισλάμ διαχειρίζεται τις υποθέσεις της μεγαλούπολης από το 1994, σχεδόν χωρίς καμιά διακοπή. Πιθανή επικράτηση του ΑΚΡ για μια ακόμα φορά σε ένα πλάισιο με σαφέστατο «αυτοκρατορικό προφίλ», αν και εξαρτάται από το τελικό ποσοστό, εντούτοις πρέπει να θεωρείται μια καλή βάση για ανανέωση της επιιροής του ή/και για συγκράτηση της φθοράς του.
Το CHP έχει στόχο να αποσπάσει το μητροπολητικό δήμο της Κωνσταντινούπολης από την κυβέρνηση, χωρίς ωστόσο να είναι εύκολο. Ο υποψήφιος του κόμματος της αξιωματικής αντιπολίτευσης, Μουσταφά Σαρίγκιουλ, είναι παλιό στέλεχος του CHP που αποβλήθηκε πριν χρόνια με επεισοδιακό τρόπο. Σήμερα επιστρέφει με ισχυρή δημοφηλία λόγω της θητείας του ως δήμαρχος στην περιοχή Σίσλι της Πόλης, αλλά και με γνωστές προσβάσεις σε ψηφοφόρους της παραδοσιακής κεντροδεξιάς της Τουρκίας. Διατηρεί καλές σχέσεις με την κοινότητα Γκιουλέν, δεδομένο που στις σημερινές συνθήκες σημαίνει ότι μπορεί να ελπίζει σε άντληση ισλαμικών ψήφων (της κοινότητας). Θα πρέπει να σημειωθεί ότι το παράδειγμα της υποψηφιότητας Σαρίγκιουλ στην Κωνσταντινούπολη αποτελεί ένα από τα πολλά μιας νέαςς στροφής του CHP προς τη συντηρητική δεξιά.
Στην Άγκυρα η κατάσταση παρουσιάζει επίσης κάποια σημαντικά δεδομένα. Το ΑΚΡ επέλεξε για μια ακόμη φορά τον Μελίχ Γκιοκτσιέκ. Είναι ένα από τα παραδοσιακά στελέχη του πολιτικού Ισλάμ και κατέχει το αξίωμα του δημάρχου της πρωτεύουσας τα τελευταία 20 χρόνια. Με λίγα λόγια οι εκλογές στην Άγκυρα περιστρέφονται γύρω από το μεγάλο ζήτημα της αντοχής μιας τοπικής εξουσίας για ένα τόσο μεγάλο διάστημα. Το CHP στην Άγκυρα έκανε ξεκάθαρη δεξιά επιλογή με την υποψηφιότητα του Μενσούρ Γιαβάς, πρώην στελέχους του ΜΗΡ. Παρόλο που η συγκεκριμένη υποψηφιότητα μπορεί υπό περιστάσεις να αμφισβητήσει το ΑΚΡ, εντούτοις έχει ανοίξει ένα κύκλο προβλημάτων του CHP κυρίως σε ότι αφορά τους Αλεβίτες ψηφοφόρους του στην πρωτεύουσα, οι οποίοι διατηρούν μεγάλες αποστάσεις γενικά από την εθνικιστική δεξιά στη χώρα.
Στη Σμύρνη, η κατάσταση φαίνεται να είναι πιο ξεκάθαρη. Το «κάστρο» του κεμαλικού CHP δεν παρουσιάζει ιδιαίτερες διαφοροποιήσεις, όμως είναι γεγονός ότι το ΑΚΡ δίνει περισσότερη σημασία από ότι στο παρελθόν. Η υποψηφιότητα του πρώην Υπουργού, Μπιναλι Γιλντιρίμ δίνει το στίγμα της προσπάθειας της κυβέρνησης να αυξήσει την επιρροή της σε ένα «ανυπόταχτο» πεδίο όπως είναι η Σμύρνη. Γενικότερα θα πρέπει να σημειωθεί ότι οι παραθαλάσσιες περιοχές του Αιγαίου και της Μεσογείου, είναι περιοχές που συγκεντρώνουν περισσότερη επιρροή του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος (CHP) και σε λιγότερο βαθμό του Κόμματος Εθνικιστικής Δράσης (MHP). Τόσο στις δημοτικές εκλογές του 2004 όσο και του 2009, αναδείχθηκαν σε «αντιπολιτευτικά κάστρα» ενάντια στην ηγεμονία του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ).
Οι περιοχές αυτές χαρακτηρίζονται από παραδοσιακούς σοσιαλδημοκρατικούς και κεμαλικούς ψήφους. Όμως την ίδια στιγμή μια επίσης σημαντική κοινωνική δυναμική σηματοδοτείται από την εθνικιστική δεξιά με έντονα τα κοσμικά της χαρακτηριστικά. Γενικά θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν και ως περιοχές με αρκετά καλή οικονομική κατάσταση και υψηλό μορφωτικό επίπεδο του πληθυσμού. Αυτό αφορά ιδιαίτερα στη Σμύρνη.
Παρά την οικονομική ανάπτυξη που γνώρισαν επί της διακυβέρνησης ΑΚΡ, οι αντιπολιτευτικοί τους προσανατολισμοί παραμένουν ισχυροί κυρίως λόγω άλλων πολιτισμικών κωδίκων: ο ισλαμικός συντηρητισμός δεν είναι γνώρισμα της περιοχής αυτής. Ο πληθυσμός θεωρεί ότι η ρητορική και η πολιτική Έρντογαν δεν τον «αγκαλιάζει», αντίθετα τον περιθωριοποιεί. Παράλληλα και ο ίδιος ο Πρωθυπουργός, θεωρώντας ότι δεν πρόκειται να κερδίσει εύκολα περιοχές όπως η «άπιστη» Σμύρνη, σκληρύνει τη στάση του.
Συμπερασματικά, θα μπορούσε να λεχθεί ότι αυτές οι περιοχές επιλέγουν ιδεολογικά να αντιπαρατεθούν σε όλα τα επίπεδα με το πολιτικό Ισλάμ. Αυτή η εξέλιξη δεν αφήνει πολλά περιθώρια για το κυβερνών κόμμα, το οποίο για να αντιμετωπίσει την κατάσταση επίσης ακολουθεί πολιτική συσπείρωσης του πιο αδύνατου μεν σκληρού του πυρήνα δε στις περιοχές. Το CHP στις δημοτικές εκλογές του 2009, σε ολόκληρη την περιοχή Αιγαίου και Μεσογείου σημείωσε κέρδισε ποσοστά πάνω από τα γενικά του (49%), ενώ το ΑΚΡ πήρε ποσοστά πολύ κάτω από τα γενικά του (33%).
Τέλος στις κουρδικές περιοχές, ο ανταγωνισμός επικεντρώνεται μεταξύ του ΑΚΡ και του BDP. Ουσιαστικά, η κοινωνικο-πολιτική δραστηριότητα σε αυτές τις περιοχές χαρακτηρίζεται μόνο από τα δύο αυτά ιδεολογικά ρεύματα, κάτι που δε φαίνεται να αλλάζει στις επερχόμενες δημοτικές εκλογές. Είναι γεγονός ότι το κουρδικό κίνημα παρουσιάζεται ιδιαίτερα συσπειρωμένο, εξέλιξη που θα αντικατοπτριστεί και στα ποσοστά του κόμματος. Η υλοποίηση ενός τέτοιου σεναρίου, περιλαμβάνει δυναμικές που θα αποδειχθούν καθοριστικές για τις επόμενες κινήσεις της τουρκικής κυβέρνησης αναφορικά με το Κουρδικό.
Τα ποσοστά των κομμάτων στις δημοτικές εκλογές του 2009:
Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) 38.8%
Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα (CHP) 23.1%
Κόμμα Εθνικιστικής Δράσης (MHP) 16.1%
Κόμμα Δημοκρατικής Κοινωνίας (DTP) 5.7%
Οι μεγαλύτερες πόλεις και κόμματα στις δημοτικές εκλογές του 2009:
Άγκυρα: ΑΚΡ 38.47%, CHP 31.5%, MHP 26.9%
Κωνσταντινούπολη: ΑΚΡ 44.34%, CHP 36.8%, MHP 4.9%
Σμύρνη: CHP 54.99%, AKP 31.1%, MHP 7.19%
Ντιγιάρμπακιρ: DTP 65.2%, AKP 31.4%
Νίκος Μούδουρος
ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΤΕΡΑ 