ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΜΕ ΤΟΝ ΝΙΚΟ ΜΟΥΔΟΥΡΟ
Κυριακή 12 Ιανουαρίου 2014
Εφημερίδα ΕΠΟΧΗ
Ο Νίκος Μούδουρος, συγγραφέας του βιβλίου «Ο Μετασχηματισμός της Τουρκίας. Από την Κεμαλική κυριαρχία στον «ισλαμικό» νεοφιλελευθερισμό», μιλά στην «Εποχή» για τα ιδεολογικοπολιτικά χαρακτηριστικά της ενδοϊσλαμικής σύγκρουσης και τις επιπτώσεις της στην πολιτική ζωή της Τουρκίας.
Τη συνέντευξη πήρε ο Αδάμος Ζαχαριάδης
Το σχήμα σύγκρουσης Ισλαμιστών-Κεμαλιστών έχει πλέον αλλάξει; Ποια είναι τα ιδεολογικοπολιτικά χαρακτηριστικά της ενδοϊσλαμικής σύγκρουσης που παρακολουθούμε;
Το σχήμα Ισλάμ εναντίον Κεμαλιστών είναι, με τα νέα δεδομένα, αναχρονιστικό. Βέβαια, εδώ και χρόνια το σχήμα αυτό δεν ήταν ικανό να αναλύσει και να εξηγήσει τις κοινωνικές δυναμικές που καθόριζαν τους προσανατολισμούς και τις εσωτερικές πολιτικές ισορροπίες της χώρας. Με τα τελευταία γεγονότα, αναδεικνύεται ξεκάθαρα ο ενδοϊσλαμικός χαρακτήρας της αντιπαράθεσης. Πρόκειται δηλαδή για τον ανταγωνισμό δύο μεγάλων ισλαμικών ρευμάτων της Τουρκίας. Βέβαια, η αντιπαράθεση αυτή δεν είναι καινούργια, αλλά υποβόσκει αρκετά χρόνια καταλήγοντας άλλοτε σε συγκλήσεις και συνεργασία με κορυφαία το «πραξικόπημα του διαδικτύου» το 2007 και άλλοτε σε εσωτερικούς ανταγωνισμούς.
Σχετικά με τα ιδεολογικοπολιτικά χαρακτηριστικά, αυτό που πρέπει να έχουμε υπόψη μας είναι τί συνιστά το κάθε ρεύμα, καθώς υπάρχουν διαφορές ακόμα και θεολογικού τύπου. Άλλωστε, το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΚΔΑ) είναι αποτέλεσμα συμμαχίας διαφορετικών ισλαμικών αντιλήψεων. Η πρώτη ήταν η Κοινότητα του Γκιουλέν, η οποία εκπροσωπεί το ρεύμα των παραδόσεων του Σαίντ Νουρσί και έχει στο επίκεντρο την επεξεργασία του Ισλάμ πέραν και έξω από τα όρια του Ισλάμ στην ευρύτερη Μέση Ανατολή και τον Αραβικό κόσμο. Δίνει ιδιαίτερη έμφαση στην εκπαίδευση και θέτει ως προτεραιότητα τον εξισλαμισμό του ατόμου, ώστε μέσω του εξισλαμισμού της κοινωνίας να επιτύχει, αν κι εφόσον το επιτρέπουν οι συνθήκες, τον εξισλαμισμό του κράτους. Αυτή είναι και η μεγάλη διαφορά με το Κίνημα Εθνικής Άποψης, που αποτελεί και το βασικό πυρήνα του ΚΔΑ, το οποίο υποστηρίζει ότι ο εξισλαμισμός πρέπει να γίνεται εκ των άνω, μέσω δηλαδή της κατάληψης των κρατικών δομών.
Τα αίτια της σύγκρουσης
Θα λέγαμε, δηλαδή, ότι πλέον τα δύο αυτά ρεύματα διαγκωνίζονται για τον έλεγχο των κρατικών δομών;
Ουσιαστικά αυτό συμβαίνει από το 2010, όταν με το δημοψήφισμα για τις συνταγματικές αλλαγές και με τη θεμελίωση της εξουσίας του πολιτικού Ισλάμ άρχισαν οι εσωτερικοί ανταγωνισμοί. Αυτοί αφορούσαν αρχικά τον έλεγχο του ισλαμικού χώρου, σε ένα δεύτερο επίπεδο τον έλεγχο των κρατικών δομών και τέλος για το ποιός θα έχει τον πρώτο λόγο στην οικονομική πολιτική μέσα σε ένα ραγδαία αναπτυσσόμενο νεοφιλελευθερισμό. Μέσα από αυτή την οπτική, διαπιστώνουμε ότι η σημερινή κρίση δεν αφορά μόνο τον έλεγχο του κράτους, αλλά έχει να κάνει και με την οικονομία και με την ακολουθούμενη εξωτερική πολιτική. Επιπλέον, η Κοινότητα Γκιουλέν δίνει βάρος στην αναδιαμόρφωση του πολιτικού Ισλάμ χωρίς την παρουσία του Ερντογάν. Το γιατί, μπορεί κανείς να το απαντήσει λαμβάνοντας υπόψη την υπερσυγκέντρωση εξουσιών γύρω από το πρόσωπο του Ερντογάν με τελικό στόχο την μετατροπή του συστήματος σε προεδρικό. Η συγκεντροποίηση των εξουσιών στον Έρντογαν δεν είναι κάτι που θέλει η Κοινότητα του Γκιουλέν.
Το ισλαμικό πλαίσιο ηγεμονίας
Αυτή η διαδικασία, παράλληλα με την έντονη ανάπτυξη του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού εντός του πολιτικού Ισλάμ, μπορεί να δημιουργήσει πολιτικά σχήματα με πιο ταξικούς όρους;
Πιστεύω ότι πρέπει να στρέψουμε την ανάλυσή μας και σε αυτό το επίπεδο, καθώς η επικράτηση του ισλαμικού πλαισίου ηγεμονίας, μέσα και από την έντονα ταξική του διάσταση, επιτρέπει τη διαμόρφωση νέων κοινωνικών και πολιτικών συμμαχιών και διεκδικήσεων εντός και του ίδιου του Ισλάμ. Επειδή ο νεοφιλελευθερισμός έχει προκαλέσει αναδιάταξη και βίαιη μεταφορά πλούτου σε μικρή μερίδα κόσμου, προκύπτουν κινήματα που έχουν ισλαμικό υπόβαθρο, αλλά διεκδικούν και την εκδημοκρατικοποίηση της Τουρκίας και περισσότερη κοινωνική πολιτική. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η οργάνωση των Αντικαπιταλιστών Μουσουλμάνων.
Πώς εξηγείς τον αυταρχισμό και την καταστολή με την οποία αντιμετωπίζει η κυβέρνηση διάφορα κοινωνικά αιτήματα;
Αρχικά, παρά το γεγονός ότι κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει το ότι έγιναν βήματα εκδημοκρατισμού, δεν ήταν μια πορεία εκδημοκρατισμού, όπως την εννοεί η φιλελεύθερη Δύση. Αφορούσε κυρίως την αποστρατικοποίηση του κράτους. Σε αυτό το σημείο, το ΚΔΑ κατάφερε να κτίσει μια πλατιά συμμαχία από την Αριστερά μέχρι και μέρος του κουρδικού κινήματος. Επιπλέον, η διαδικασία αυτή αφορούσε κυρίως την κατοχύρωση των δικαιωμάτων των σουνιτών μουσουλμάνων. Το δεύτερο στοιχείο του εκδημοκρατισμού αφορούσε τη σταθεροποίηση του νεοφιλελευθερισμού. Το τρίτο ήταν η χρησιμοποίηση εξωτερικών παραγόντων, όπως η ευρωπαϊκή προοπτική, προκειμένου να ισχυροποιηθεί στον τότε έντονο ανταγωνισμό με τους κεμαλιστές. Συνοψίζοντας, ο αυταρχισμός που παρατηρείται τελευταία οφείλεται στη σταθεροποίηση της κυβερνητικής εξουσίας μέσα από το νεοφιλελεύθερο μετασχηματισμό, καθώς και στην έλλειψη εσωτερικής συγκροτημένης αντιπολίτευσης με εναλλακτική πρόταση εξουσίας.
Η ένταση με τις ΗΠΑ
Ποια είναι η γεωπολιτική διάσταση των εξελίξεων;
Το πρώτο σημείο που προκαλεί αναταράξεις με τις ΗΠΑ είναι το γεγονός ότι το πολιτικό Ισλάμ θεωρεί ότι την τελευταία δεκαετία το εμπόριο, η παραγωγή και η οικονομία μετακινούνται προς την Ανατολή, γεγονός που αναδιαμορφώνει τις παγκόσμιες ισορροπίες ισχύος και καθιστά την Τουρκία σημαντικό παίκτη σε διεθνές επίπεδο. Αυτή είναι αντίληψη βαθιά ριζωμένη στο ΚΔΑ. Επειδή έχει γίνει πολύς λόγος για το «Δόγμα Νταβούντογλου», θέλω να επισημάνω ότι ο υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας είναι ένα μέρος της παράδοσης της ισλαμικής διανόησης. Σε αυτή την πορεία η τουρκική κυβέρνηση αυτονομείται από τις ΗΠΑ, γεγονός που επιφέρει τριβές, όπως για παράδειγμα στην περίπτωση της Αιγύπτου ή στη διαμάχη με το Ισραήλ. Εδώ πρέπει να τονιστεί ότι ο Γκιουλέν εμφανίζεται πιο ευνοϊκός προς τη συνεννόηση με το Ισραήλ αλλά και στην ευρωπαϊκή προοπτική της χώρας. Άρα, οι επόμενοι μήνες θα είναι καθοριστικοί και για την εξωτερική πολιτική της χώρας.
Κυπριακό και τουρκοκυπριακή κοινότητα
Τι να περιμένουμε σε σχέση με το Κυπριακό;
Δεν θα πρέπει να αποκλείεται η επίδειξη κινητικότητας από την πλευρά της Τουρκίας, καθώς οι διαπραγματεύσεις δεν έχουν φτάσει ακόμα στο επίπεδο εμπλοκής του τούρκου πρωθυπουργού. Άρα μπορεί να ενταθούν οι πιέσεις για έναρξη των συνομιλιών με τον τρόπο που επιθυμεί η Άγκυρα. Η πολιτική κρίση στην Τουρκία από μόνη της δεν φέρνει αυτόματα το κλείσιμο ή την επιτάχυνση των διαδικασιών στο Κυπριακό. Το δεύτερο σημείο αφορά την επιλογή της τουρκικής κυβέρνησης για τον τρόπο που θα διαχειριστεί τη σχέση της με τον διεθνή παράγοντα. Το τρίτο είναι το γεγονός ότι η τουρκοκυπριακή κοινότητα αλλάζει. Αυτή τη στιγμή υπάρχει η προοπτική μιας νέας δεξιάς πολιτικής συμμαχίας, γεγονός που θα ενισχύσει τις απορριπτικές τάσεις εντός της τουρκοκυπριακής κοινότητας.
Πώς αλλιώς επηρεάζεται η τουρκοκυπριακή κοινότητα από τις εξελίξεις;
Η πλευρά της τουρκοκυπριακής κοινωνίας που αντιστέκεται στον εισαγόμενο εκσυγχρονισμό του ΚΔΑ έχει πλέον νέους «συνομιλητές». Η κρίση αυτή επηρεάζει κυρίως σε ιδεολογικό επίπεδο την αποδοχή ή την απόρριψη των οικονομικών μέτρων που εφαρμόζονται τα τελευταία χρόνια στη βόρεια πλευρά. Όπως, επίσης, επηρεάζεται η απόπειρα μεταφοράς του Ισλάμ εντός μιας έντονα κοσμικής κοινωνίας, όπως η τουρκοκυπριακή κοινότητα. Επιπλέον, τα οικονομικά προβλήματα, η υποτίμηση της τουρκικής λίρας έναντι του δολαρίου και του ευρώ επηρέασαν την τουρκοκυπριακή κοινότητα. Δεν φαίνεται όμως, προς το παρόν, κάποιο πολιτικό κίνημα που να μπορεί να εκφράσει αυτή τη δυσαρέσκεια με τρόπο ανατρεπτικό.
ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΤΕΡΑ 