Η απλή ανάλυση μπορεί να οδηγήσει σε πιο σφαιρικά συμπεράσματα, ακόμα και σε περιπτώσεις πολύπολκων εξελίξεων. Το τελευταίο χρονικό διάστημα ακούστηκαν και γράφτηκαν πολλά για την κρίση στην Τουρκία. Το μέγεθος και η σημασία της αντιπαράθεσης στη χώρα λοιπόν φαίνεται να είναι μια καλή ευκαιρία αναστοχασμού της Τουρκίας και των ελίτ της εξουσίας της. Οι αναζητήσεις για τις εξελίξεις στη χώρα, είναι πάντοτε χρήσιμες εφόσον διεξάγονται με ψυχραιμία, καθαρότητα σκέψης και σοβαρή μελέτη των πρωτογενών πηγών. Με αυτό το σκεπτικό μερικές από τις κυριότερες πτυχές της σημερινής κρίσης στην Τουρκία, προκύπτουν μέσα από απλές ερωτήσεις-απαντήσεις.
1. Ποιος είναι ο κυριότερος λόγος-αιτία της αντιπαράθεσης; Σήμερα η αντιπαράθεση φαίνεται να διεξάγεται στον άξονα της αποκάλυψης σκανδάλων διαφθοράς στελεχών της κυβέρνησης του ΑΚΡ. Πρόσφατα η επικαιρότητα για την ενδο-ισλαμική αντιπαράθεση αφορούσε στο νομοσχέδιο της κυβέρνησης με το οποίο επιδίωκε να κλείσει τα φροντιστήρια, στα οποία διαθέτει ισχυρή δύναμη η κοινότητα Γκιουλέν. Το 2012 η επικαιρότητα επικεντρώθηκε στις διαφωνίες κυβέρνησης – κοινότητας για την ακολουθούμενη πολιτική στο Κουρδικό, η οποία μάλιστα κορυφώθηκε με την κλήτευση του επικεφαλής της ΜΙΤ από ειδικούς εισαγγελείς. Συνεπώς, η συζήτηση διαφορετικών θεμάτων ως η βασική αιτία της κρίσης, οδηγεί σε λανθασμένα συμπεράσματα. Η βασική παράμετρος είναι ο ανταγωνισμός εξουσίας δύο ισχυρών στοιχείων, δύο ισχυρών συνισταμένων της τουρκικής ελίτ σήμερα.
2. Γιατί ξεκίνησε αυτή η ενδο-ισλαμική αντιπαράθεση; Μετά την κορύφωση της συνεργασίας-συμμαχίας μεταξύ ΑΚΡ και κοινότητας Γκιουλέν ενάντια στον «κοινό τους εχθρό» (το κεμαλικό στρατιωτικό-γραφειοκρατικό κατεστημένο) που σημειώθηκε με το «διαδικτυακό πραξικόπημα» του στρατού τον Απρίλιο του 2007 ενάντια στην προεδρική υποψηφιότητα Γκιούλ, το ισλαμικό πλαίσιο εξουσίας επιβλήθηκε σχεδόν ολοκληρωτικά. Ο πολιτικός θρυμματισμός του κεμαλισμού άφησε τις δύο ισχυρές συνισταμένες της σημερινής εξουσίας μόνες, εξέλιξη που διαλεχτικά οδήγησε σε μια νέα προσπάθεια-αντιπαράθεση διαμοιρασμού της νέας εξουσίας.
3. Υπάρχει ή όχι εξωτερική διάσταση της κρίσης; Υπάρχει εξωτερική και ευρύτερα γεωπολιτική διάσταση της κρίσης. Μπορεί να είναι υπερβολική η ρητορική που ακολουθεί η κυβέρνηση ΑΚΡ περί της ύπαρξης μιας «παγκόσμιας συνομωσίας» εναντίον του Πρωθυπουργού, όμως κανένας δε θα πρέπει να υποτιμήσει την εμπλοκή πολλών εξωτερικών παραγόντων. Συγκεκριμένα παρακολουθώντας πιο προσεχτικά την πορεία της ενδο-ισλαμικής αντιπαράθεσης, φαίνεται ότι πολλά περιφερειακά και παγκόσμια ζητήματα βρίσκονται με τον ένα ή τον άλλο τρόπο στο προσκήνιο. Οι διαφωνίες στο επεισόδιο Μαβί Μαρμαρά με τη δολοφονική επίθεση Ισραηλινών, η πορεία των σχέσεων Τουρκίας-Ισραήλ, οι σχέσεις Τουρκίας-Ιράν, το πραξικόπημα στην Αίγυπτο και η συνεργασία του ΑΚΡ με τη Μουσουλμανική Αδελφότητα, η στήριξη της συριακής αντιπολίτευσης από πλευράς του ΑΚΡ, η οποία συμπεριλαμβάνει φονταμενταλιστικά ισλαμικά κινήματα, είναι μόνο μερικά από τα στοιχεία που συγκροτούν την εξωτερική διάσταση της κρίσης στην Τουρκία σήμερα.
4. Ποιος ξεκίνησε την αντιπαράθεση; Λόγω της αντιπαράθεσης με το κλέισιμο των φροντιστηρίων, αρχικά δίδεται η εντύπωση ότι η έναρξη της αντιπαράθεσης έγινε από την κυβέρνηση ΑΚΡ. Όμως σε πρακτικό επίπεδο, ο ανταγωνισμός για την εξουσία, τον έλεγχο των κρατικών δομών, αλλά και η ύπαρξη μιας «παράλληλης» δομής εξουσίας ελεγχόμενης από την κοινότητα Γκιουλέν, αποτελούν στοιχεία που φάνηκαν με την κλήτευση του επικεφαλής της ΜΙΤ το Φεβρουάριο του 2012. Μπορεί να λεχθεί ότι και οι δύο πλευρές επιδίωκαν επιμελώς να αποκρύψουν τους μεγάλους ανταγωνισμούς, κάτι που ήταν πλέον αδύνατο μετά το προαναφερθέν νομοσχέδιο από την κυβέρνηση. Αρχικά φάνηκε ότι η κοινότητα Γκιουλέν ήταν πιο προετοιμασμένη για τον «πόλεμο», όμως σταδιακά οι κινήσεις του ΑΚΡ την αναγκάζουν σε αλλαγή τακτικής.
5. Είναι εφικτός ο συμβιβασμός μεταξύ των δύο; Είναι εφικτός αφού πρόκειται για δύο δυνάμεις του ίδιου ιδεολογικοπολιτικού χώρου στην Τουρκία. Υπάρχουν πάρα πολλά άτομα και από τις δύο παρατάξεις που θα μπορούσαν να μεσολαβήσουν για ένα συμβιβασμό. Όμως είναι γεγονός ότι η ένταση και το βάθος της αντιπαράθεσης έχει πλέον κλείσει οριστικά την επαναφορά της συνεργασίας ΑΚΡ-Γκιουλέν σε επίπεδα προηγούμενων χρόνων.
6. Ποια πλευρά υποστηρίζει ο Πρόεδρος Γκιούλ; Παρόλο που δίνεται έντονα η εντύπωση συνεργασίας μεταξύ Γκιούλ και κοινότητας Γκιουλέν, εντούτοις αυτό δεν ανταποκρίνεται ολοκληρωτικά στην πραγματικότητα. Είναι γεγονός ότι ο Γκιούλ είναι ενοχλημένος από τη διαφθορά που επικρατεί στο ΑΚΡ, είναι επίσης ενοχλημένος από διάφορες πολιτικές επιλογές του Έρντογαν. Ομως την ίδια στιγμή νιώθει το ίδιο ενοχλημένος από την αυξανόμενη επιρροή της κοινότητας με τρόπο μάλιστα που να λειτουργεί ως «παράλληλο κράτος». Ο ίδιος ως Πρόεδρος γνωρίζει πολύ καλά τη σημασία συγκέντρωσης και ελέγχου των εξουσιών, ιδιαίτερα σε στάδιο νεοφιλελεύθερης ανάπτυξης και υπό αυτή την έννοια οι φυγόκεντρες δυναμικές από πλευράς Γκιουλέν τον ανησυχούν. Ο Γκιούλ επιδιώκει να κρατήσει χαμηλό προφίλ στην κρίση και να βγει χωρίς ζημιές. Είναι αμφίβολο εαν θα τα καταφέρει αφού πολλοί κύκλοι τον πιέζουν πλέον να πάρει πιο ξεκάθαρη θέση. Υπάρχει πάντως μεγαλύτερη πιθανότητα στις πιο κρίσιμες στιγμές ο Γκιούλ να επιλέξει τη συμπαράταξη με το ΑΚΡ και τον Έρντογαν. Δεν πρέπει να υποτιμηθεί το γεγονός ότι και ο Γκιούλ «χρωστά» υπό μία έννοια την προεδρική του θητεία στον ίδιο τον Έρντογαν, αφού ο ηγέτης του κόμματος ήταν αυτός που πρωτοστάτησε στην επικράτηση της επιλογής Γκιούλ κατά τη δύσκολη περίοδο του 2007.
7. Ποια πλευρά υποστηρίζουν τα υπόλοιπα ισλαμικά τάγματα/αδελφότητες; Είναι γεγονός ότι η σταθερότητα στην ενίσχυση της κοινότητας Γκιουλέν και η διεθνής διάσταση της δραστηριότητάς της, έχει περιθωριοποιήσει πολλά παραδοσιακά ισλαμικά τάγματα της Τουρκίας. Αυτή η πίεση, οδηγεί αυτα τα τάγματα/αδελφότητες σε συσπείρωση γύρω από το ΑΚΡ. Την ίδια στιγμή, ο Έρντογαν επιδιώκει – και σε μερικές περιπτώσεις τα καταφέρνει – να συγκεντρώσει στήριξη και από γνωστές προσωπικότητες του χώρου των Νουρτζιού (το ισλαμικό ρεύμα μέσα από το οποίο προέκυψε η κοινότητα Γκιουλέν). Συνεπώς δεν αποκλείεται το επόμενο χρονικό διάστημα να παρατηρηθούν αλλαγές και εντός του χώρου των ισλαμικών αδελφοτήτων/ταγμάτων, κάτι που θα αντικατοπτριστεί στην εκλογική δύναμη του ΑΚΡ στις δημοτικές εκλογές το Μάρτιο του 2014.
8. Ποιος θα κερδίσει τη μάχη; Το ερώτημα αυτό δε μπορεί να απαντηθεί στις σημερινές συνθήκες. Επιπλέον ένα ορθότερο ερώτημα θα ήταν «ποιος απο τους δύο θα χάσει πιο λίγα;». Σε συνθήκες συμμαχίας του ΑΚΡ με την κοινότητα Γκιουλέν κέρδιζαν αρκετά και οι δύο. Σήμερα χάνουν πάρα πολλά επίσης και οι δύο. Συνεπώς η τελική κατάληξη της κρίσης απλά θα επιβεβαιώσει τις ζημιές στους δύο κυριότερους άξονες του τουρκικού Ισλάμ και ο νικητής θα είναι σίγουρα «τραυματισμένος». Συνεπώς κανένας δεν μπορεί να υποστηρίξει ότι η επιρροή τόσο του κόμματος, όσο και της κοινότητας βρίσκεται σε επίπεδα των προηγούμενων χρόνων. Ένα εξίσου σημαντικό στοιχείο είναι ότι μέχρι στιγμής καμιά άλλη πολιτική δύναμη δεν είναι ικανή να αντλήσει δυναμική από την «εμφυλιακή κρίση». Κανένα κόμμα δεν έχει παρουσιαστεί μέχρι σήμερα ικανό να προτάξει νέα αιτήματα στην κοινωνία που να μπορούν να εκφράσουν στρώματα που έχουν επηρεαστεί από τη σημερινή κρίση. Πάντως μια σοβαρή ένδειξη των κομματικών ισορροπιών θα είναι οι δημοτικές εκλογές του Μάρτη 2014.
Νίκος Μούδουρος
11 Ιανουαρίου 2014.
ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΤΕΡΑ 