Το κίνημα Γκιουλέν. Σύντομες σημειώσεις.

Με αφορμή τη γενικότερη συζήτηση για την αντιπαράθεση στην Τουρκία, δημοσιεύεται ένα πολύ σύντομο απόσπασμα από το βιβλίο «Ο Μετασχηματισμός της Τουρκίας. Από την κεμαλική κυριαρχία στον ‘ισλαμικό’ νεοφιλελευθερισμό», σχετικά με την κοινότητα Γκιουλέν.

«Η ισχυρότερη ίσως ισλαμική κοινότητα-κίνημα στην Τουρκία, μέχρι και σήμερα, είναι η κοινότητα του Φετουλλάχ Γκιουλέν (Fethullah Gülen). Ο ίδιος ο Φετουλλάχ Γκιουλέν είναι συνταξιοδοτημένος ιμάμης, του οποίου οι σπουδές συνδύασαν τόσο τη θρησκευτική όσο και την κοσμική παιδεία. Αξιοσημείωτη ήταν η ικανότητά του να συνδυάζει το Ισλάμ με τον δυτικό εκμοντερνισμό[1], αφού πρώτα και κύρια μερίμνησε για την επικράτηση ενός θεωρητικού διαχωρισμού του Ισλάμ της τουρκικής Ανατολίας από το Ισλάμ της Αραβίας[2]. Σε αυτό το θεωρητικό πλαίσιο, η ισλαμική θρησκεία είναι προσωπικό ζήτημα και ως τέτοιο συνάδει με τις διαδικασίες εκμοντερνισμού, την αξιοποίηση της τεχνολογικής προόδου και την οικονομική ανάπτυξη. Συνεπώς, προβάλλεται ένας ιδιότυπος «ισλαμικός ορθολογισμός» στο επίκεντρο του οποίου βρίσκεται μια εκδοχή της κοσμικότητας όπου διασφαλίζεται το δικαίωμα στην πίστη[3]. Κατά τον καθηγητή Kemal Karpat, η κοινότητα του Γκιουλέν είναι ένα «εγκόσμιο δημιούργημα» το οποίο αποδέχεται όλες τις επιστήμες, την τεχνολογία, αλλά και τη σημερινή Τουρκία με το κοσμικό καθεστώς. Για αυτό το λόγο, συνεχίζει ο Karpat, ο τουρκικός εκμοντερνισμός, για να ολοκληρωθεί, θα πρέπει να περάσει και μέσα από την ισλαμική θρησκεία, συγκεκριμένη «έκδοση» της οποίας εκπροσωπεί ο Γκιουλέν και το κίνημά του[4]. Η κοινωνική δραστηριοποίηση της κοινότητας Γκιουλέν επεκτάθηκε σταδιακά, πέραν των ισχυρών φιλανθρωπικών και πολιτιστικών οργανώσεων, στη διοργάνωση πλατφορμών συζητήσεων για διάφορα θέματα[5] τα οποία πολλές φορές αποτελούσαν «θέματα ταμπού» για την τουρκική κοινωνία[6]. Αυτού του είδους οι θεωρητικές και ακαδημαϊκές συζητήσεις της κοινότητας συνέβαλαν στο να διευρύνει την επιρροή της σε νέα οργανωμένα δίκτυα, αλλά και να διευρύνει σαφώς την κοινωνική της παρέμβαση.

Όμως, πέραν των πιο πάνω, η βασικότερη πλευρά της κοινωνικής παρέμβασης της κοινότητας ήταν (και συνεχίζει να είναι) η οικονομική της επέκταση. Η εμπλοκή της κοινότητας Γκιουλέν στην τουρκική οικονομία ξεκίνησε με την κινητοποίηση για δημιουργία μεγάλης κλίμακας επιχειρήσεων, οι οποίες αρχικά θα χρηματοδοτούνταν από τον «κρυμμένο πλούτο κάτω από τα μαξιλάρια των μουσουλμάνων»[7]. Με αυτό τον τρόπο, κινητοποίησε μέρος των θρησκευόμενων μαζών και διεύρυνε τη συμμετοχή τους στην καπιταλιστική παραγωγή. Οι θεωρητικές προσεγγίσεις του Γκιουλέν για την οικονομία παραπέμπουν σε μια προσαρμογή του Ισλάμ στο πνεύμα του καπιταλισμού, κατά τα πρότυπα της βεμπεριανής αντίληψης. Έτσι επιδιώχθηκε να προωθηθεί η εικόνα του εμπόρου-προφήτη Μωάμεθ στην ανταγωνιστική αγορά της Μεδίνας, ούτως ώστε να υπογραμμιστεί η σύνδεση της ισλαμικής θρησκείας με τον ίδιο το νεοφιλελευθερισμό[8].

Μέσα από την οικονομική ισχυροποίησή της, η κοινότητα σταδιακά απέκτησε το πλεονέκτημα της προώθησης νέων, μορφωμένων και εξειδικευμένων στελεχών σε διάφορα πολιτικά και κοινωνικά κανάλια και έτσι συνέβαλε στην ενίσχυση της δημόσιας παρουσίας του Ισλάμ. Η ιδιαίτερη αυτή πτυχή της δράσης της κοινότητας έγινε φανερή σε τομείς όπως τα ΜΜΕ, οι εταιρείες κατασκευών, οι τομείς της υγείας και της εκπαίδευσης, καθώς και ο τραπεζικός τομέας[9]. Τα ΜΜΕ έχουν εξέχουσα θέση στην οικονομική επέκταση της κοινότητας, αφού αυτή έχει δημιουργήσει ένα δίκτυο εθνικών και διεθνών τηλεοπτικών σταθμών, πρακτορείο ειδήσεων, καθημερινές εφημερίδες και εβδομαδιαία περιοδικά, καθώς και εκδοτικούς οίκους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί μέχρι σήμερα η εφημερίδα Ζαμάν (Zaman), η οποία πρωτοεκδόθηκε το 1986 και είναι η πρώτη τουρκική εφημερίδα με ειδικά ένθετα στις ΗΠΑ και σε δεκαπέντε διαφορετικές εκδόσεις σε τουρκόφωνα κράτη της Κεντρικής Ασίας[10]. Ταυτόχρονα, η επιχειρηματική δραστηριότητα της κοινότητας Γκιουλέν στην Κεντρική Ασία διευρύνθηκε με βασικό άξονα τη δημιουργία ενός τεράστιου δικτύου ιδιωτικής εκπαίδευσης[11]. Το δίκτυο της ιδιωτικής εκπαίδευσης τόσο στην Τουρκία όσο και στο εξωτερικό αντιμετωπίστηκε με αξιοσημείωτη αποδοχή ιδιαίτερα από τα πλατιά χαμηλά εισοδηματικά στρώματα. Η κακή κοινωνικο-οικονομική κατάσταση των χωρών της Κεντρικής Ασίας, αλλά και της Ρωσίας μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, ήταν ακόμα ένας παράγοντας για την όλο και πιο μαζική δημοφιλία των σχολών και πανεπιστημίων του Γκιουλέν[12]«.  

Απόσπασμα από το βιβλίο «Ο Μετασχηματισμός της Τουρκίας. Από την κεμαλική κυριαρχία στον ‘ισλαμικό’ νεοφιλελευθερισμό», Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2012, σσ. 199-201.